PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Prof. zw. dr hab. Jadwiga Stawnicka – członek Rady Naukowej Instytutu Ekspertyz Kryminalistycznych Analityks w Poznaniu, rzecznik Instytutu, językoznawca, biegła z lingwistyki kryminalistycznej.-Czy może Pani Profesor przybliżyć termin: „lingwistyka kryminalistyczna”.
– Lingwistyka kryminalistyczna (językoznawstwo kryminalistyczne), po angielsku: forensic linguistics, niemiecku forensische Linguistik, zajmuje się wykorzystaniem wiedzy językowej dla celów wykonywania czynności śledczych i prawnych i jest częścią lingwistyki stosowanej. Ekspertyzy lingwistyczne (językoznawcze) są poszukiwaniem dowodu wykonawstwa bądź autorstwa tekstu i opierają się zarówno na właściwościach leksykalnych, ortograficznych i fonetycznych, jak i składniowych analizowanych tekstów. Wykorzystanie ekspertyz językoznawczych dla celów wykonywania prawa może się realizować w kilku obszarach. Jednym z nich jest ustalanie intencji nadawcy komunikatu poprzez semantyczną i pragmatyczną interpretację znaczeń językowych, np. w sprawach o groźbę karalną, pomówienie czy zniewagę.
– Czy każdy ma swój własny indywidualny język?
– Drugi obszar działań, i których mówię obejmuje ustalanie autorstwa wypowiedzi, a zatem próbę identyfikacji osób na podstawie treści mówionej lub pisanej (wymuszenie rozbójnicze, groźba karalna, przywłaszczenie autorstwa, autorstwo / wykonawstwo dokumentów kwestionowanych), identyfikacji w kwestii kraju pochodzenia. Kolejne obszary to ustalenie prawdopodobieństwa popełnienia plagiatu (liczba podobieństw między dwoma tekstami jest / lub nie jest przypadkowa), identyfikacja autorstwa gróźb, listów samobójczych, żądań okupu i innych dokumentów. Językoznawca może być pomocny w kwestiach ustalania znaczeń w tekstach umów i innych dokumentach w przypadku niezgodności między stronami. Jako obserwator corocznych ćwiczeń służb mundurowych organizowanych przez Wojewodę Śląskiego, powołany do przeprowadzenia analizy przepływu informacji między służbami, mogę także stwierdzić, iż językoznawca może być pomocny przy analizie komunikatów, przy jakiejkolwiek wątpliwości dotyczącej zależności pomiędzy sposobem przekazu komunikatu, a realizacją działań.
– Podobno sprawcy stalkingu czy mobbingu w cyberprzestrzeni mogą czuć się bezpiecznie?
-Językoznawca jest niezastąpiony w kwestii stalkingu i cyberstalkingu w obszarze werbalnym, niewerbalnym i całościowej sytuacji komunikacyjnej. Jako biegły językoznawca (lingwista) wydaję opinie wskazujące nadawców anonimów, stalkerów oraz cyberstalkerów. Pod moim kierunkiem opracowywane są opinie sądowe z zakresu stalkingu i cyberstalkingu oraz badań anonimów w ujęciu językoznawczym w Instytucie Ekspertyz Kryminalistycznych w Poznaniu w ramach Zakładu Lingwistyki i Psychologii. To właśnie w Instytucie Ekspertyz Kryminalistycznych ?Analityks? w Poznaniu tworzone są opinie kolegialne w zakresie mobbingu. Prace te prowadzone są przez biegłych z zakresu psychologii, psychiatrii oraz językoznawstwa. Dodam do powyższych informacji jeszcze kwestię możliwości analizy językoznawczej zeznań świadka czy podejrzanego.
– Czyli język zdradza ukryte pragnienia i wskazuje na motyw działania sprawcy? Potrafi go zidentyfikować?
– Często w praktyce sądowej w zakresie sporów z zakresu prawa prasowego, sądy nie korzystają z opinii biegłych językoznawców, przyjmując, że ustalenia zakresów wielu pojęć nie wymagają ?wiadomości specjalnych?. Tak jednak nie jest, gdyż w wielu przypadkach takich ustaleń może dokonać biegły językoznawca. Kiedy czytamy nagłówki w prasie i Internecie: „Prezydent kurduplem” prokuratura umarza. ?Spieprzaj dziadu?: okrzyk nie znieważył prezydenta. Sprawa umorzona. Prokuratura uznała, że „żydowskie ścierwo” to nie są słowa obraźliwe, językoznawcy jednak twierdzą, że to podżeganie do nienawiści. Jeżeli z jednej strony pytamy, do jakiego stopnia posunęła się dewulgaryzacja języka w drugiej dekadzie XXI wieku, to z drugiej jednak strony z zainteresowaniem śledzimy, jaka jest rola biegłego językoznawcy we wskazanych i podobnych sprawach i jaką wyda opinię. Oto kolejne przykłady: Dariusz P. ? oskarżony o podpalenie domu w dniu 10 maja 2013 r. w Jastrzębiu Zdroju, w którym znajdowała się jego żona i dzieci, co spowodowało ich śmierć – został zatrzymany m.in. na podstawie analizy SMS-ów z pogróżkami, które – jak twierdził – otrzymywał. Jednym z dowodów była opinia biegłego eksperta językoznawcy. Ekspert potwierdził, że autorem SMS-sów z pogróżkami jest ta sama osoba, która udziela wypowiedzi prasie. Posłanka Bożena Bukiewicz otrzymała we wrześniu 2011 roku list zawierający groźbę pozbawienia życia i z trzema nabojami. W liście do posłanki autor pisał, że zostanie po niej żelazny pomnik. Śledztwo było prowadzone przez Prokuraturę Rejonową w Zielonej Górze. Śledczy rozpoczęli poszukiwania autora listu w Internecie z pomocą biegłych z dziedziny informatyki. Analiza stylistyczna wpisów pod kątem popełnianych błędów językowych doprowadziła prokuraturę na trop autora listu. Autor został zatrzymany i przyznał się do winy, odpowie za groźby karalne. Na forach internetowych (2013 r.) wypisywano obraźliwe słowa dotyczące biznesmena z Kielc i jego rodziny: „Interes ten prowadzi typowy Gruby Żyd z wielką głową; Przestrzegam was przed tą firmą. To są typowi rasowi Żydzi.” Według biegłej sformułowanie typowi rasowi Żydzi można odnieść do cech stereotypowych Żydów a zatem nie została w ten sposób wyrażona negatywna opinia o konkretnej osobie. Postepowanie zostało umorzone (2013 r.) przez prokuraturę, gdyż oceniono, że nazwanie osoby narodowości żydowskiej Żydem nie jest obrazą. W tym kontekście znaczenia szczególnego nabierają rozważania dotyczące problematyki stalkingu na tle zjawisk związanych z przemocą emocjonalną, nękaniem (uporczywym) / prześladowaniem na tle emocjonalnym. W obecnym czasie coraz częściej mówi się o odmianie stalkingu, jaką jest cyberstalking, którego istotą jest wykorzystanie mediów elektronicznych do nękania drugiej osoby. W dobie rozwoju Internetu łatwość dostępu do sieci i poczucie anonimowości (pozorne) sprawiają, że ?człowiek zalogowany? sądzi, że może czuć się bezkarnie na formach internetowych, czatach i w ramach grup dyskusyjnych. W tym kontekście ogromne znaczenia ma stworzenie profilu językowego sprawcy przez specjalistę z językoznawstwa kryminalistycznego, gdyż stalker pozostawia w Internecie oprócz śladu elektronicznego, także ?ślad językowy?. Z drugiej strony każdy z nas reprezentuje własny styl osobniczy (idiolekt) i na podstawie cech stylu można z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem stwierdzić, czy takie same cechy posiada sprawca (autor / wykonawca) tekstów dowodowych.
– Czy sądy często korzystaja z uslug biegłych z zakresu lingwistyki kryminalistycznej?
– Zdarza się. Jako pierwsza w Polsce biegła z lingwistyki kryminalistycznej, ekspertyz cyberstalkingowych i profilowania językowego sprawcy komunikatu pragnę podkreślić olbrzymią rolę opinii biegłego językoznawcy. I to nie tylko w sprawach o sprawach o groźbę karalną, pomówienie czy zniewagę, ale i w kwestii ustalania autorstwa wypowiedzi i identyfikacji osób na podstawie treści mówionej lub pisanej (wymuszenie rozbójnicze, groźba karalna, przywłaszczenie autorstwa). W tym kontekście biegły językoznawca powinien brać pod uwagę cechy idiolektu nadawcy, czyli cechy język osobniczy, który poznajemy z tekstów wytworzonych przed dana osobę. Powinien analizować użycia kontekstowe wyrazów (związków wyrazowych), próbować odczytać intencje nadawcy komunikatu. Co prawda drogą analizy językowej sprawca nie może być w taki sposób jednoznacznie zidentyfikowany, jak poprzez analizę DNA, czy daktylogram, niemniej jednak językoznawca poprzez profilowanie językowe może ograniczyć krąg podejrzanych, wskazać wiek sprawcy, jego pochodzenie, określić, czy sprawca jest rodzimym użytkownikiem języka, jakie ma wykształcenie itp. A zatem na pytania: Czy można wykorzystać lingwistykę w profilowaniu kryminalnym nieznanych sprawców? Czy istnieje potrzeba językoznawczej interwencji w kontekście sądowym i kryminalistycznym? Czy analiza indywidualnego użycia środków językowych na poziomie leksykalnym i gramatyczno-syntaktycznym może w jakikolwiek sposób przyczynić się do zidentyfikowania sprawcy? należy odpowiedzieć twierdząco i w takich odpowiedziach rola biegłych językoznawców jest nie do przecenienia.
– Lingwistyka kryminalistyczna to jednak nie jest terra incognita…
– Już w 1997 roku w artykule „Możliwości i granice sądowej (kryminalistycznej) ekspertyzy lingwistycznej” prof. Brunon Hołyst pisał, iż skoro istnieją wytyczne do pobierania próbek pisma do badań porównawczych, to wydaje się, że tego rodzaju instrukcje byłyby niezbędne również do przygotowywania próbek tekstów do badań lingwistycznych. Bardzo ważnym postulatem jest prowadzenie dokumentacji dotychczasowych i bieżących działań oraz wykonawstwa ekspertyz w postaci komputerowych lingwistycznosądowych zbiorów. Językoznawstwo kryminalistyczne rozwija się w Niemczech, Anglii, w Polsce jego rozwój związany jest przede wszystkim z działalnością naukową prof. B. Hołysta, którego zasługi dla rozwoju tej dziedziny są olbrzymie. A. Feluś – autor książek Identyfikacja kryminalistyczna na podstawie języka pisanego (2000) oraz Z zagadnień językoznawstwa kryminalistycznego uważa (2011) iż aspekt językowy jest naturalnym źródłem informacji w ekspertyzie i powinien być obligatoryjnie brany pod uwagę w badaniach porównawczych pisma. Pracuję obecnie nad książką Kryminalistyczny ślad językowy. Profilowanie nadawcy komunikatu, w której wskażę miedzy innymi możliwości wykorzystania śladu językowego w pracy wykrywczej służb. Będzie stanowiła także kompendium wiedzy dla biegłych z zakresu językoznawstwa oraz lingwistyki kryminalistycznej. Kwestie te poruszałam w artykułach Lingwistyka w służbie kryminalistyki. Diagnozy i prognozy w książce Optymalizacja procesów przepływu informacji w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Red. B. Hołyst, J. Stawnicka, P. Potejko. Szczytno 2014) oraz Twój język Cię zdradza ? czy ?anonimowy cyberstalker? to oksymoron? (?Iustitia? 2014/4).
