PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Helsińska Fundacja Praw Człowieka opublikowała raport „Do Luksemburga zamiast do Strasburga?” autorstwa dr. Piotra Kładocznego, Marcina Szweda i Katarzyny Wiśniewskiej, w którym omówiono unijny system ochrony praw jednostki.
W publikacji zaprezentowano wiele wyroków TSUE z ostatnich lat, które dotyczą spraw istotnych dla wolności i praw człowieka, w tym wolności wyznania, prawa do ochrony życia rodzinnego, ochrony godności, prawa własności, zakazu podwójnej karalności, prawa do sądu, praw oskarżonych, prawa do prywatności, ochrony danych osobowych, zakazu dyskryminacji.
Prawo międzynarodowe może zapewnić jednostkom skuteczną ochronę. Dotychczas najistotniejszą rolę w tym zakresie odgrywał system Rady Europy, z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka na czele, który nie jest jednak wolny od wad. Dlatego zasadne jest poszukiwanie alternatywnych mechanizmów ochrony praw człowieka.
W raporcie opublikowano wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród sędziów, adwokatów, radców prawnych oraz prawników organizacji pozarządowych z Polski i innych państw UE. Ich celem było przedstawienie dotychczasowych doświadczeń różnych grup zawodowych w pracy z podstawowymi instrumentami prawnymi Unii Europejskiej. Szczególną uwagę w badaniach zwrócono na procedurę zadawania pytań prejudycjalnych oraz wykorzystanie Karty Praw Podstawowych w postępowaniach prowadzonych na poziomie krajowym.
STRESZCZENIE RAPORTU:
Aktualne tendencje w Europie, które wpływają na stan i sposób ochrony praw człowieka
Prawa człowieka tracą na atrakcyjności, co szczególnie można zaobserwować po 11 września 2001 r.
W społeczeństwach europejskich obserwowane jest znaczące zmniejszenie się poparcia dla idei ochrony praw człowieka na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa (w tym socjalnego).
Ostoją demokracji pozostaje system prawny zbudowany na fundamentach praw człowieka wraz z sądami, które reprezentują i gwarantują istniejący ład prawny.
Orzeczenia trybunałów europejskich stwierdzające naruszenie przez organy państwowe praw lub wolności człowieka wywołują większy oddźwięk niż orzeczenia sądów krajowych, a także potrafią mobilizować społeczeństwo demokratyczne do obrony tych wartości.
Europejski Trybunał Praw Człowieka – aktualne wyzwania
Rola ETPC jest znacząca, na rozpoznanie czeka ponad 50 tys. skarg, z czego blisko 24 tys. pochodzi z państw UE.
Na wzmocnienie pozycji TSUE względem ETPC wpływa kryzys, z jakim od lat zmaga się Trybunał w Strasburgu.
Problemem jest przewlekłość rozpatrywania spraw (nawet 10 lat po złożeniu skargi).
Coraz łatwiej zrelatywizować znaczenie wyroku ETPC wydanego przeciwko Polsce przez odwołanie się do stanu przestrzegania praw człowieka w krajach, o których utrwaliło się przekonanie, że przestały być państwami demokratycznymi (np. Rosja, Turcja), a również są objęte jurysdykcją Trybunału.
Relacja pomiędzy ETPC i TSUE
TSUE podkreśla formalny brak związania Unii Europejskiej Europejską Konwencją Praw Człowieka, ale odwołuje się do orzecznictwa ETPC, interpretując przepisy Karty Praw Podstawowych.
ETPC w wielu wyrokach odnosi się do orzecznictwa TSUE.
Procedura pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości UE w liczbach
Orzeczenia wydawane w odpowiedzi na pytania prejudycjalne sądów krajowych stanowią zdecydowanie największą część dorobku orzeczniczego TSUE (około 65 %).
Liczba pytań prejudycjalnych do TSUE systematycznie wzrasta (od 428 w 2014 r. do 533 w 2017 r.).
Najwięcej postępowań w trybie prejudycjalnym inicjują sądy niemieckie, najmniej –maltańskie i cypryjskie.
Od dnia wejścia Polski do UE do końca 2017 r. polskie sądy zwróciły się do TSUE ze 127 pytaniami prejudycjalnymi.
Pytania prejudycjalne a Karta Praw Podstawowych
Odwołania do Karty Praw Podstawowych znalazły się w sentencjach 22 orzeczeń TSUE wydanych w procedurze prejudycjalnej w 2017 r. W poprzednich latach było ich mniej (17 w 2016 r., 11 w 2015 r. i 17 w 2014 r.).
W pytaniach prejudycjalnych skierowanych w 2017 r. 50 razy powołano się na przepisy Karty, czyli podobnie jak rok wcześniej (48 razy). Najwięcej pytań dotyczących Karty skierowały sądy z Włoch (10), Niemiec (8), Austrii (6) i Holandii (5).
47, który przewiduje prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, jest najczęściej przywoływanym przepisem Karty Praw Podstawowych w sentencjach orzeczeń TSUE wydanych na kanwie pytań prejudycjalnych. Przepis ten był również najczęściej przywoływany w nowych pytaniach prejudycjalnych (19 razy).
Wyniki badań ankietowych na temat procedury pytań prejudycjalnych
Zdecydowana większość badanych adwokatów i radców prawnych przyznaje, że procedura pytań prejudycjalnych może być skutecznym mechanizmem ochrony praw człowieka.
Potencjał procedury odesłań prejudycjalnych w ochronie praw człowieka pozytywnie oceniło 95% ankietowanych polskich adwokatów i radców prawnych oraz 85% prawników z innych krajów UE.
Polscy sędziowie jako główne przyczyny braku występowania z pytaniami prejudycjalnymi do TSUE w swojej dotychczasowej praktyce wskazywali na brak wniosku od strony postępowania, brak takiej potrzeby w prowadzonych sprawach lub brak wątku unijnego oraz trudności w sformułowaniu pytania.
Równocześnie 74% polskich sędziów uznało, że w przyszłości może dojść do częstszego korzystania z tej instytucji przez sądy krajowe, co uzasadniali zmianami w systemie stanowienia prawa, destabilizacją trójpodziału władzy, rozwojem materialnoprawnych regulacji unijnych.
Prawnicy w Polsce i w Europie zauważają wiele rodzajów spraw, w których rola TSUE może być coraz większa, co może przyczyniać się do zwiększenia ochrony podstawowych praw i wolności w praktyce. W ich ocenie szczególną uwagę należy poświęcić sprawom z zakresu prawa i polityki migracyjnej, prawa karnego oraz sprawom dotyczącym dyskryminacji.
Raport „Do Luksemburga zamiast do Strasburga?” autorstwa prawników HFPC – dr Piotra Kładocznego, Marcina Szweda, Katarzyny Wiśniewskiej powstał w ramach projektu „Nie tylko Strasburg? Alternatywne międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka” realizowanego przez HFPC dzięki wsparciu finansowemu Clifford Chance Foundation.
Raport dostępny jest na stronie HFPC.
