PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
W nawiązaniu do licznych krytycznych artykułów prasowych , Ministerstwo Sprawiedliwości informuje w wydanym oświadczeniu, że egzamin radcowski przeprowadzono w sposób rzetelny, uczciwy i obiektywnie weryfikujący umiejętności zdających, konieczne do udzielania fachowej pomocy prawnej.
Do Ministerstwa Sprawiedliwości wpłynęły protokoły ze wszystkich 7 komisji egzaminacyjnych, przeprowadzających egzamin na obszarze objętym właściwością Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Z żadnego z protokołów nie wynika, żeby przy przeprowadzeniu egzaminu naruszone zostały jakiekolwiek przepisy prawa, zasady uczciwości czy rzetelności, jak i nie wskazano w nich, aby komisje stwierdziły jakiekolwiek uchybienia. Każdy z tych 7 protokołów podpisany został przez wszystkich członków komisji, w tym również przez radców prawnych, delegowanych do składów komisji przez Krajową Radę Radców Prawnych. Nieprecyzyjne jest twierdzenie, dotyczące organizowania tego egzaminu przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Zgodnie bowiem z art. 361 ust. 13 ustawy o radcach prawnych, przeprowadzenie egzaminu radcowskiego, jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej, zapewniają rady okręgowych izb radców prawnych. Minister Sprawiedliwości powołuje natomiast zespół do przygotowania zadań oraz powołuje komisje egzaminacyjne i komisję odwoławczą, jakkolwiek jego wpływ na skład osobowy tych podmiotów jest ograniczony, albowiem połowę członków deleguje Krajowa Rada Radców Prawnych. Nieprawdziwe są stwierdzenia jakoby brakowało jasnej procedury przeprowadzania egzaminu. Materia ta jest bowiem precyzyjnie uregulowana przepisami ustawy i rozporządzenia. W szczególności, zasady egzaminu radcowskiego określają przepisy art. 36 ? 369 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.), a także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie przeprowadzania egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 163, poz. 1302). Wynika z nich, że egzamin radcowski składa się z 5 części pisemnych. Pierwsza część egzaminu polega na rozwiązaniu testu składającego się z zestawu 100 pytań. Części od drugiej do piątej polegają na rozwiązaniu zadań z następujących zakresów prawa: karnego, cywilnego, gospodarczego oraz administracyjnego. W oparciu o opracowane na potrzeby egzaminu akta lub przedstawiony stan faktyczny należy przygotować odpowiednio: akt oskarżenia lub apelację (prawo karne), pozew lub wniosek albo apelację (prawo cywilne), umowę albo pozew lub wniosek albo apelację (prawo gospodarcze), skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego (prawo administracyjne) – a w przypadku uznania, że brak jest podstaw do ich wniesienia, na sporządzeniu opinii prawnej. Natomiast zasady oceniania wynikają z art. 364 ? 366 ustawy o radcach prawnych. Oceny testu i rozwiązania każdego z zadań dokonują niezależnie od siebie dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, których dotyczy praca pisemna – jeden spośród wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości, drugi spośród wskazanych przez Krajową Radę Radców Prawnych. Ta zasada gwarantuje obiektywną ocenę prac zdających. Kryteria oceny określone są ustawowo i należą do nich w szczególności: zachowanie wymogów formalnych, właściwość zastosowanych przepisów prawa i umiejętność ich interpretacji, poprawność zaproponowanego przez zdającego sposobu rozstrzygnięcia problemu z uwzględnieniem interesu strony, którą zgodnie z zadaniem reprezentuje.
Odnosząc się do zadań egzaminacyjnych należy wskazać, że zgodnie z ustawą, przygotowanie testu i zadań należy do wyłącznej kompetencji 8-osobowego zespołu (4 przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości i 4 radców prawnych delegowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych), składającego się z wysokiej klasy specjalistów ? praktyków w stosowaniu prawa. Przewodniczącym zespołu przygotowującego zadania na egzamin w 2010 r. był Sędzia Sądu Najwyższego, zaś członkami było 4 radców prawnych, delegowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych, 2 sędziów sądów powszechnych (sądu apelacyjnego oraz sądu okręgowego) oraz 1 sędzia sądu administracyjnego. Wszyscy sędziowie ? przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości posiadali doświadczenie w przygotowywaniu zadań egzaminacyjnych, gdyż w poprzednich latach wykonywali podobne zadania. Część z nich posiadała także doświadczenie egzaminacyjne z tytułu przeprowadzania egzaminów sędziowskich oraz egzaminów wstępnych na aplikację ogólną. Zespół ten był suwerenny w swoich pracach, a Minister Sprawiedliwości nie ma kompetencji do wpływania na treść zadań czy też ich zatwierdzania. Zespół w sposób rzetelny i przemyślany opracowywał zadania egzaminacyjne, w tym m.in. odbył 5 posiedzeń, w tym 1 trzydniowe. Każde z zadań, po złożeniu różnych propozycji przez poszczególnych członków, było szczegółowo oceniane i analizowane pod względem jego trudności, możliwości skutecznego zaskarżenia, jak i częstotliwości występowania problemów w nim zawartych w pracy radcy prawnego przez wszystkich członków zespołu. Ostatecznie, po rozważeniu wszystkich argumentów odnoszących się do ww kryteriów, 8-osobowy zespół, jednogłośnie przyjął zadania w takim kształcie, w jakim zostały one przekazane komisjom egzaminacyjnym. Zadania egzaminacyjne (z wyjątkiem prawa gospodarczego) stanowiły opracowane na potrzeby egzaminu radcowskiego akta, oparte na rzeczywistych aktach spraw sądowych. Zadania w swej treści odpowiadały autentycznym sprawom, które były rozpatrywane przez sądy powszechne lub sądy administracyjne. Były zatem sprawami, z którymi ? w celu udzielenia pomocy prawnej ? do radcy prawnego, już następnego dnia po uzyskaniu uprawnień do wykonywania zawodu, mogła zgłosić się strona. Zgodnie z art. 2 ustawy o radach prawnych, pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana. Zważywszy na powyższe należy stwierdzić, że osoby, które uzyskały oceny niedostateczne, nie były w stanie udzielić pomocy prawnej w celu ochrony interesu właściwego podmiotu. Należy podkreślić, że sprawy zostały opracowane w taki sposób, że zawarte w nich problemy prawne i wadliwości orzeczeń sądów i organów władzy pozwalały na przygotowanie środków zaskarżenia ? w celu ochrony interesu wskazanej w zadaniu strony. Zadania ? w porównaniu do typowych autentycznych spraw sądowych ? nie były obszerne, co znacznie ułatwiało zdającym zapoznanie się ze sprawami podczas egzaminu. Rzeczywiste akta sądowe są z reguły wielokrotnie bardziej skomplikowane i obszerne. Zadanie z zakresu prawa karnego liczyło 43 strony, z zakresu prawa cywilnego ? 31 stron, z zakresu prawa gospodarczego ? 3 strony, a z zakresu prawa administracyjnego ? 23 strony. Oczywistym jest, że praca radcy prawnego polega m.in. na analizie stanów faktycznych, przepisów prawnych i orzeczeń sądowych. Konieczne jest rozważanie różnych wariantów możliwych rozwiązań danej sprawy, przy uwzględnieniu interesu reprezentowanej przez radcę prawnego strony. Ponieważ w praktyce zdarza się, że orzeczenia sądowe dotknięte są różnorakimi uchybieniami, stąd bezspornym winno być, iż takie uchybienia lub niejednoznaczności mogą również znaleźć się w zadaniu, specjalnie opracowywanym na potrzeby egzaminu. Z tej przyczyny do treści zadań celowo wprowadzane były różnego rodzaju wady, umożliwiające zdającym konstruowanie zarzutów apelacyjnych.
Zadania są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl), co umożliwia każdemu zainteresowanemu zapoznanie się z nimi i ocenę ich poziomu trudności. Zupełnie nieuprawnione jest twierdzenie, że samorząd radcowski nie może ponosić odpowiedzialności za działania, na które nie ma pełnego wpływu. Obowiązujące uregulowania prawne zapewniają radcom prawnym pełny udział w czynnościach związanych z przeprowadzeniem egzaminu radcowskiego na każdym jego etapie, począwszy od przygotowania zadań egzaminacyjnych, a skończywszy na rozpoznawaniu odwołań od jego wyników. Zarówno w zespole przygotowującym zadania, jak i komisjach egzaminacyjnych przeprowadzających egzamin, liczba radców prawnych delegowanych przez Krajową Radę Radców Prawnych i przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości jest taka sama. W istocie zatem radcowie prawni mają taki sam wpływ na treść zadań egzaminacyjnych i ich ocenę, jak przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości. Zapewniony przez ustawę parytet przedstawicieli samorządu radcowskiego w składach komisji zapewnia zatem takie same uprawnienia przedstawicielom Ministra, jak i samorządu, do dokonania oceny prac.
Zarzuty stawiane przez przedstawicieli samorządu, co do sposobu oceniania prac pisemnych, są więc o tyle niezrozumiałe, że odnoszą się w równej mierze do egzaminatorów – radców prawnych, wyznaczonych do udziału w pracach komisji egzaminacyjnych przez Krajową Radę Radców Prawnych. Uzyskanie zatem przez tak dużą liczbę osób w OIRP w Warszawie ocen niedostatecznych oznacza, że prace te zostały nisko ocenione zarówno przez przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości, jak i samorządu radcowskiego.
Podkreślić należy, iż egzaminatorami – przedstawicielami Ministra Sprawiedliwości byli niezawiśli sędziowie sądów apelacyjnych i okręgowych, nie zaś pracownicy Ministerstwa Sprawiedliwości. Posiadana przez nich wiedza i umiejętności zdobyte w toku długoletniej praktyki orzeczniczej stanowiły gwarancję profesjonalizmu i rzetelności oceny prac egzaminacyjnych. Część egzaminatorów dysponowała również doświadczeniem wynikającym z udziału w pracach komisji przeprowadzających egzaminy sędziowskie. Odnosząc się do procedury ustalania wyników egzaminu wskazać trzeba, że ustawa o radcach prawnych zapewnia szczególny tryb wystawienia ocen z danego zadania (w drodze uchwały Komisji Odwoławczej), w przypadku wystąpienia istotnych rozbieżności w ocenach egzaminatora ? radcy prawnego i egzaminatora ? przedstawiciela Ministra Sprawiedliwości. Mechanizm ten gwarantuje obiektywizm zarówno ocen cząstkowych, jak i wyników egzaminu. Z posiadanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości informacji wynika, że żadna praca z OIRP w Warszawie nie została przedstawiona do oceny w tym trybie, co prowadzi do wniosku, że nie występowały istotne rozbieżności pomiędzy ocenami wystawionymi przez przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości i radców prawnych. Przepisy ustawowe zapobiegają również dowolności przy ocenianiu prac egzaminacyjnych. W szczególności ustawa stanowi, że ocena z danego przedmiotu jest średnią arytmetyczną ocen wystawionych przez dwóch egzaminatorów (jednego radcę prawnego i jednego przedstawiciela Ministra Sprawiedliwości).
Zatem nie jest prawdziwa teza postawiona w wymienionych na wstępie publikacjach prasowych, jakoby ocena niedostateczna z zadania była oceną wyłącznie jednego członka komisji (co może sugerować wyłączną odpowiedzialność przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości za wyniki egzaminu). W rzeczywistości ocena ostateczna jest zawsze średnią ocen cząstkowych wystawionych przez dwóch egzaminatorów (jednego radcę prawnego i jednego przedstawiciela Ministra Sprawiedliwości). Ponadto wystawienie przez jednego z egzaminatorów oceny niedostatecznej nie wyklucza oceny pozytywnej z danego zadania, jeżeli drugi z egzaminatorów wystawi za dane zadanie ocenę co najmniej dobrą.
Odnosząc się do względnie niskiego (statystycznie) wyniku egzaminu w OIRP w Warszawie wskazać należy, że wpływ na ten wynik mogła mieć m.in. względnie wysoka liczba osób, które przystąpiły do egzaminu bez odbycia aplikacji radcowskiej (najwięcej w kraju ? ponad 70 osób). Natomiast w grupie aplikantów zdawalność wyniosła około 2/3, co stanowi wynik porównywalny do pozostałych izb. Należy podkreślić, że spośród 196 osób, które egzaminu w Izbie Warszawskiej nie zdało, 11 osób uzyskało 3 oceny niedostateczne, 53 osoby ? 2 oceny niedostateczne, a 132 osoby ? 1 ocenę niedostateczną. Analizując oceny niedostateczne: z testu wystawiono 17 ocen niedostatecznych, z zadania z zakresu prawa karnego – 46 ocen niedostatecznych, z zakresu prawa cywilnego ? 139 ocen niedostatecznych, z zakresu prawa gospodarczego ? 22 oceny niedostateczne oraz z zakresu prawa administracyjnego ? 48 ocen niedostatecznych. Odnosząc się do dowolności ocen i rozbieżności w wynikach egzaminu między poszczególnymi komisjami w OIRP w Warszawie należy podkreślić, że wszyscy egzaminatorzy z zakresu prawa cywilnego, powołani w skład komisji egzaminacyjnych przeprowadzających egzamin radcowski w Warszawie, uczestniczyli w spotkaniu, którego celem było ujednolicenie kryteriów oceny prac z zakresu prawa cywilnego. Powyższe pozwala ocenić, że zostały zachowane jednolite kryteria oceny zadania z zakresu prawa cywilnego, a różnice w poziomie zdawalności przed poszczególnymi komisjami egzaminacyjnymi wynikały nie z odmiennych kryteriów ocen, a z poziomu umiejętności zdających. Przytoczona w publikacji opinia, z której, że wadą zadania z zakresu prawa cywilnego była możliwość ?wielokrotnego przebiegu argumentacji? oraz wyrażony pogląd o potrzebie stosowania zasad matematycznych przy tworzeniu zadań egzaminacyjnych świadczy o nieznajomości zasad i celu przeprowadzenia egzaminu radcowskiego. Należy ponownie podkreślić, że zadanie z zakresu prawa cywilnego nie było bowiem hipotetycznym, wymyślonym na potrzeby egzaminu stanem faktycznym, lecz oparte było na opracowanych na potrzeby egzaminu aktach sądowych i dotyczyło sprawy, która w rzeczywistości miała miejsce, jak i wydanego w tej sprawie wyroku. Zadaniem zdającego było udzielenie fachowej pomocy prawnej stronie tego postępowania, w oparciu o wynikające z tych akt okoliczności faktyczne i prawne. Nie stanowi błędu zadania fakt, że możliwe było przyjęcie różnych koncepcji rozwiązania zadania w oparciu o odmienną argumentację ? trudno wyobrazić sobie, że niemal 1500 zdających oceni identycznie problemy prawne i skonstruuje takiej samej treści pisma procesowe czy opinie. Przyjęte w opinii założenie, że ?celem zadania egzaminacyjnego jest ?zero – jedynkowe? sprawdzenie wiedzy i umiejętności praktycznych kandydata na radcę prawnego? jest chybione. Taki system weryfikacji poprawności zadania możliwy jest wyłącznie przy pytaniach testowych. Co do wniosku o ustalenie jednoznacznych kryteriów weryfikacji odwołań wskazać należy, że jest on całkowicie niezrozumiały. Obowiązujące przepisy prawa określają zarówno organ właściwy do rozpoznania odwołań, jak i tryb procedowania tego organu. W szczególności chodzi tu o art. 368 ustawy o radcach prawnych oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 września 2009 r. w sprawie komisji egzaminacyjnej II stopnia przy Ministrze Sprawiedliwości do spraw odwołań od wyników egzaminu radcowskiego (Dz. U. Nr 164, poz. 1314). Odwołania od uchwał komisji egzaminacyjnych rozpoznaje Komisja Odwoławcza, co zapewnia możliwość weryfikacji uchwał poszczególnych komisji egzaminacyjnych i jednolitość kryteriów oceniania.
Odnosząc się do postulatów przywrócenia samorządowych egzaminów radcowskich, należy ponownie podkreślić, że państwowy egzamin radcowski, który przeprowadzany jest przy współudziale ? zarówno na etapie tworzenia zadań, jak i przeprowadzania egzaminów ? samorządu radcowskiego, stanowi obiektywne, rzetelne i uczciwe sprawdzenie wiedzy zdających. Wszyscy zdający rozwiązują identyczne zadania, a ocena jest zobiektywizowana poprzez jej wystawienie przez dwóch niezależnych egzaminatorów (sędziego i radcę prawnego). Doświadczenia z lat poprzednich wskazują natomiast, że na egzaminach radcowskich przeprowadzanych przez samorząd, każdy zdający pisał prace egzaminacyjne na podstawie autentycznych, wypożyczonych z sądu różnych akt, których stopień trudności i obszerności był nieporównywalny, a protokoły i dokumenty w nich zawarte były często pisane odręcznie i przez to mało czytelne. Taki tryb doboru zadań egzaminacyjnych pozwalał na całkowitą dowolność ocen, nie przewidując jednocześnie jakiejkolwiek możliwości ich weryfikacji.
