PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi od obywateli będących dłużnikami, w stosunku do których prowadzona jest egzekucja świadczeń pieniężnych. W listach wskazują oni, że w sytuacji, gdy jedyne źródło ich utrzymania stanowi wynagrodzenie ze stosunku pracy bądź świadczenie emerytalne czy rentowe, albo alimenty, które to świadczenia są im wypłacane w formie przelewu na rachunek bankowy, skutkiem prowadzonej egzekucji jest pozbawienie ich wszystkich środków koniecznych do utrzymania siebie i rodziny. Przewidziane w obowiązujących przepisach ograniczenia egzekucji, których celem jest pozostawienie dłużnikowi środków zapewniających minimum egzystencji, nie mają w ich przypadku zastosowania. W ocenie RPO zarzuty podnoszone w skargach wymagają rozważenia, bowiem sygnalizowany w nich problem jest wynikiem wadliwie ukształtowanych przepisów dotyczących ustawowej regulacji ograniczeń egzekucji w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 803 k.p.c. tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z treści tytułu wynika co innego. Tak więc regułą jest, że wierzyciel, który dochodzi przymusowego zaspokojenia swojego zobowiązania pieniężnego od dłużnika osobistego, może kierować egzekucję do wszystkich przedmiotów i praw wchodzących w skład majątku dłużnika. (…) Ograniczenia egzekucji o charakterze przedmiotowym odnoszą się do przedmiotu egzekucji (tj. przedmiotów lub praw poddawanych spieniężeniu w celu zaspokojenia wierzyciela) i zostały uregulowane w art. 829-839 k.p.c.
Ze względów natury socjalnej ustawodawca wprowadził zakazy objęcia egzekucją pewnych części majątku dłużnika w celu zabezpieczenia dłużnikowi minimum środków egzystencji, przy czym ochrona ta jest zróżnicowana w zależności od tego, czy dłużnik pobiera stałą periodyczną płacę. Ochrona minimum egzystencji dłużnika niemającego takiego źródła dochodu sprowadza się do ograniczeń przewidzianych w art. 829 pkt 4 i 5 in fine, ograniczenie zaś egzekucji w stosunku do dłużników pobierających stałą periodyczną płacę regulują przepisy art. 829 pkt 5 zdanie pierwsze i art. 833 k.p.c.(…) Zgodnie z art. 833 § 1 k.p.c. wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy, tj. w szczególności art. 87 § 3-5 oraz art. 87’k.p. Z wynagrodzeniem za pracę zrównane są pod względem ograniczeń egzekucyjnych z art. 833 k.p.c. zasiłki dla bezrobotnych, dodatki akwizycyjne, stypendia oraz dodatki szkoleniowe wypłacane na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (art. 833 § 1′ k.p.c.) oraz uposażenia posłów i senatorów, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzenia członków spółdzielni pracy oraz wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania (art. 833 § 2 k.p.c). Natomiast w świetle postanowień art. 833 § 4 k.p.c. świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach tj. w art. 139-144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).(…)
Wierzytelności z rachunku bankowego podlegają egzekucji na zaspokojenie alimentów w pełnej wysokości (art. 1083 § 2k.p.c). W konsekwencji oznacza to, że dopóki świadczenia, o których mowa w art. 833 k.p.c. będą wpływały na rachunek bankowy, dopóty będą podlegały dalszej egzekucji, w tym przypadku z ograniczeniami wynikającymi z art. 54 ustawy – Prawo bankowe, bowiem z chwilą wpłynięcia na rachunek stają się już tylko środkami pieniężnymi tam zgromadzonymi. Przyjmuje się, iż bank nie zna pochodzenia środków znajdujących się na rachunku bankowym, ani tych, które na rachunek wpływają; nie może zatem samodzielnie decydować o zwolnieniu ich z egzekucji po uprzednim ustaleniu źródeł ich pochodzenia.(…) W ocenie Rzecznika wpływ na zwiększenie liczby skarg ma również fakt upowszechnienia wypłaty świadczeń pieniężnych na rachunek bankowy. Ta prosta i bezpieczna forma transakcji staje się standardem nie tylko w sektorze prywatnym, ale także w rozliczeniach pomiędzy osobami fizycznymi oraz pomiędzy urzędami państwowymi a obywatelami. W szczególności dotyczy to przekazywania różnego rodzaju świadczeń z pomocą socjalną.
Zdaniem Rzecznika, niezrozumiały jest wyżej opisany brak konsekwencji ustawodawcy w zakresie ochrony świadczeń zapewniających utrzymanie, o których mowa w art. 833 k.p.c. w przypadku, gdy wpływają one na rachunek bankowy dłużnika. (…) Niekonsekwencja ustawodawcy w omawianym zakresie szczególnie widoczna jest na tle sytuacji prawnej osoby dochodzącej świadczeń alimentacyjnych z cudzego rachunku bankowego, a więc osoby wyposażonej w specjalne przywileje egzekucyjne, co jest uzasadnione społeczną doniosłością obowiązku alimentacyjnego, polegającą na zapewnieniu osobom potrzebującym środków egzystencji. W postępowaniu egzekucyjnym wyrazem ochrony świadczenia alimentacyjnego jest brak możliwości zaspokojenia się z tego świadczenia przez wierzyciela egzekwującego (art. 833 § 6 k.p.c).(…)
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich sytuacja, w której dłużnik, wskutek prowadzonej egzekucji, zostaje pozbawiony minimum egzystencji, jest niedopuszczalna i sprzeczna z obowiązkiem poszanowania i ochrony godności człowieka spoczywającym na władzach publicznych, a wynikającym z art. 30 Konstytucji RP. Pozostaje także w sprzeczności z zasadniczymi celami ograniczeń egzekucyjnych przewidzianych w art. 833 k.p.c, a które wprowadzone zostały jako gwarancja zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych dłużnika (takich jak zakup żywności, czy leków). RPO zwrócił się do Jarosława Gowina, ministra sprawiedliwości z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie, a w przypadku podzielenia wątpliwości podjęcia działań legislacyjnych zmierzających do wyeliminowania przedstawionego problemu.
