PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Nieodzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wówczas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfikacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub uniknięcia pociągnięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. W taki sposób należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. ? stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
11 października 2016 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną M. H. dotyczącą zasad pobierania od oskarżonego materiału biologicznego do badań genetycznych.Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Problem konstytucyjny sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, czy nałożony na oskarżonego w art. 74 § 2 pkt 3 kodeksu postępowania karnego (dalej – k.p.k.) obowiązek poddania się pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby zdrowiu oskarżonego lub innych osób, stanowi proporcjonalne ograniczenie nietykalności osobistej (art. 41 ust. 1 konstytucji), prawa do ochrony życia prywatnego (art. 47 konstytucji) i autonomii informacyjnej (art. 51 ust. 2 konstytucji).
Trybunał Konstytucyjny uznał, że czynność pobrania wymazu ze śluzówki policzków stanowi ingerencję w nietykalność osobistą, której istota wiąże się m.in. z nienaruszalnością integralności cielesnej. Ze względu na ilość i charakter informacji zawartych w próbce materiału biologicznego, m.in. w postaci kodu genetycznego człowieka, który zawiera istotne dane np. na temat stanu zdrowia, uzyskanie materiału biologicznego stanowi również ingerencję w sferę prywatności człowieka. Ponadto Trybunał stwierdził, że skoro treścią autonomii informacyjnej, chronionej na podstawie art. 51 ust. 2 konstytucji, jest m.in. prawo do samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących siebie i pozostawienie każdemu swobody określenia sfery dostępności dla innych wiedzy o sobie, to obowiązek przekazania próbek materiału biologicznego, zawierających istotne i bardzo osobiste informacje, w tym kod genetyczny człowieka, stanowi wkroczenie w tak rozumianą sferę autonomii informacyjnej. Trybunał przypomniał, że zarówno nietykalność osobista, jak i prawo do ochrony życia prywatnego i autonomii informacyjnej nie mają charakteru absolutnego i mogą podlegać ograniczeniom, na zasadach określonych w art. 31 ust. 3 konstytucji, a także art. 41 ust. 1 zdaniu drugim i art. 51 ust. 2 konstytucji. W opinii TK, art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. wskazuje zarówno sposób ograniczenia praw i wolności jednostki (poddanie się pobraniu wymazu ze śluzówki policzków), jak i przesłanki ograniczenia (przesłanka pozytywna w postaci nieodzowności wykonania czynności oraz przesłanka negatywna w postaci obawy, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób).
Wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. prowadzi z kolei do wniosku, że nieodzowność pobrania wymazu ze śluzówki policzków zachodzi wówczas, gdy dowód ten jest warunkiem koniecznym wykrycia lub identyfikacji sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej lub uniknięcia pociągnięcia do tej odpowiedzialności osoby niewinnej. W ocenie Trybunału w taki sposób należy interpretować art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. Według Trybunału Konstytucyjnego, funkcją art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. jest realizacja jednego z podstawowych celów postępowania karnego, jakim jest wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, a także wykluczenie poniesienia tej odpowiedzialności przez osobę niewinną, a zatem ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w rozumieniu art. 31 ust. 3 konstytucji. Przepis ten pośrednio służy również ochronie praw i wolności innych osób, w szczególności pokrzywdzonych przestępstwami. W ocenie Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. spełnia kryterium przydatności z art. 31 ust. 3 konstytucji. Pobieranie materiału biologicznego i analiza DNA jest uznaną na świecie metodą dowodową w postępowaniu karnym, która ma bardzo silną moc dowodową, gdyż wynik analizy DNA pozwala z bardzo dużym prawdopodobieństwem ustalić, czy określona próbka materiału biologicznego nie pochodzi od konkretnej osoby lub czy dwie próbki mają to samo źródło. Zdaniem Trybunału, regulacja zawarta w art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. spełnia również warunek niezbędności.
Ze względu na moc dowodową analizy DNA, w szczególności jako metody identyfikacyjnej, pobranie wymazu ze śluzówki policzków ? w określonych stanach faktycznych ? może okazać się jedynym sposobem na połączenie osoby sprawcy z miejscem zdarzenia, a tym samym pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej i realizację celów postępowania karnego, wynikających z art. 2 k.p.k. W ocenie Trybunału efekty art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez ten przepis na obywatela. Sposób pobrania materiału biologicznego polegający na dokonaniu wymazu ze śluzówki policzków ingeruje w nietykalność osobistą oskarżonego w sposób minimalny. Czynność ta jest dokonywana przez funkcjonariusza Policji przeszkolonego w tym zakresie, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach przez uprawnionego pracownika służby zdrowia albo instytucji naukowej lub specjalistycznej powołanej do przeprowadzenia badań genetycznych. Jednocześnie art. 74 § 2 pkt 3 k.p.k. formułuje przesłankę negatywną wykonania powyższej czynności, jaką jest m.in. obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego, co stanowi odpowiednie zabezpieczenie przed nieproporcjonalnym wkroczeniem w sferę integralności osobistej jednostki. Zbiór danych zawierający informacje o wynikach analizy DNA, w tym gromadzone w ramach niego próbki w postaci wymazów ze śluzówki policzków, podlega ochronie wynikającej z przepisów o ochronie danych osobowych, zaś informacje dotyczące kodu genetycznego, uzyskiwane, gromadzone, sprawdzane oraz przetwarzane przez Policję, mogą obejmować wyłącznie informacje o niekodującej części DNA.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Leon Kieres, sprawozdawcą była sędzia TK Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz.