PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Dostęp do informacji publicznej został zagwarantowany obywatelom w przepisie art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Z powyższego przepisu wynika prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, osób pełniących funkcje publiczne, organów samorządu gospodarczego i zawodowego – podkreśla RPO.
Dostęp do informacji publicznej dotyczy także innych osób i jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. Konkretyzacja tego uprawnienia została uregulowana w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej . Ustawa przewiduje wyjątek od zasady bezpłatnego udostępniania informacji. Zgodnie z regulacją przepisu art. 15 u.d.i.p., podmiot zobowiązany do udzielenia informacji publicznej może pobrać opłatę w wysokości odpowiadającej dodatkowym kosztom, jakie poniesie w związku ze sposobem udostępnienia wskazanym przez wnioskodawcę lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku. Dany podmiot informuje wnioskodawcę o konieczności uiszczenia odpowiedniej kwoty, a po upływie 14 dni udostępnia informację, niezależnie od uiszczenia stosownej opłaty przez wnioskodawcę. Zobowiązany organ nie udziela informacji publicznej tylko w sytuacji, gdy wnioskodawca dokona zmiany wniosku w zakresie sposobu lub formy udostępnia albo wycofa żądanie udostępnienia informacji. Wątpliwości Rzecznika budzi, w wyniku analiz dokonanych na podstawie wpływających skarg, orzecznictwa i poglądów doktryny, uzależnienie pobrania opłaty od wnioskodawcy tylko i wyłącznie od oceny organu zobowiązanego do udzielenia informacji.
Ustawa o dostępie do informacji publicznej nie stanowi, jakie koszty są standardowe, a które stanowią koszty ?dodatkowe”. Nie zawiera też żadnych wskazówek co do tego, jak należy koszty dodatkowe rozumieć i na jakich zasadach je ustalać. Konsekwencją powyższych braków jest niepewna sytuacja obywatela żądającego dostępu do informacji, który nie jest w stanie przewidzieć, czy z danym sposobem udostępnienia będą związane dodatkowe koszty i ewentualnie w jakiej wysokości.
Wątpliwości wywołuje także forma, w jakiej organ zobowiązany informuje o konieczności wniesienia opłaty. Ustawa nie przewiduje wydania w tym zakresie decyzji administracyjnej. Taka konstrukcja jest o tyle niezrozumiała, że w przypadku odmowy udzielenia informacji ustawodawca nakazuje wydać decyzję administracyjną, którą następnie można poddać kontroli poprzez wniesienie odwołania do organu wyższej instancji. Informacja o dodatkowych kosztach, w niektórych przypadkach (zwłaszcza ustalenia nieproporcjonalnie wysokiej opłaty), może doprowadzić do ograniczenia dostępu do informacji publicznej, czyli do takich samych konsekwencji jak decyzja o odmowie udzielenia informacji. Z tego względu powiadomienie o kosztach w formie decyzji administracyjnej doprowadziłoby do zwiększenia ochrony konstytucyjnych praw obywateli. Rezultatem braku ustawowego obowiązku zawiadomienia wnioskującego o opłacie w formie decyzji jest utrudniona droga do zweryfikowania stanowiska podmiotu zobowiązanego, m. in. z powodu braku obowiązku uzasadnienia, jakie działania składają się na dodatkowe koszty. Powyższa regulacja prowadzi dodatkowo do utrudnienia kontrolowania informacji o kosztach udzielonych przez zobowiązany organ przez organy wyższego stopnia oraz sądy.
Rzecznik nie neguje potrzeby pobierania opłaty za udostępnianie informacji, jeżeli forma w jakiej wnioskodawca domaga się udzielenia informacji wiąże się z koniecznością poniesienia szczególnie wysokich kosztów przez organ. Należy jednak podkreślić, że nałożenia opłaty prowadzi do ograniczenia konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej. W związku z tym, zdaniem Rzecznika, wymagane jest wprowadzenie regulacji, która precyzyjnie zdefiniuje, czym są ?dodatkowe koszty” oraz umożliwi kontrolę nad decyzjami organów w tej materii.
