Najnowsze informacje
Strona główna / Moja kancelaria / Lingwistyka kryminalistyczna

Lingwistyka kryminalistyczna

Rozmowa z prof. zw. dr hab. Jadwigą Stawnicką, pierwszą w Polsce biegłą z zakresu lingwistyki kryminalistycznej
– Jest pani pierwszą w Polsce biegłą z zakresu lingwistyki kryminalistycznej. Czym zajmuje się lingwistyka kryminalistyczna?

– Jestem biegłą z zakresu lingwistyki kryminalistycznej (ekspertyzy stalkingowe / cyberstalkingowe, wskazywanie autorów anonimów). Jestem z wykształcenia lingwistą. Lingwistyka kryminalistyczna, inaczej lingwistyka sądowa / językoznawstwo sądowe zajmuje się ? ujmując najogólniej – wykorzystaniem wiedzy lingwistycznej dla celów wykonywania prawa. W literaturze anglojęzycznej pojawia się termin forensic linguistics. Przy tym wykorzystanie lingwistyki dla celów wykorzystania prawa może dotyczyć dwóch obszarów. Jednym z nich jest ustalanie intencji nadawcy komunikatu. Drugi obszar obejmuje ustalanie autorstwa wypowiedzi na podstawie wyodrębnienia cech językowych z materiału kwestionowanego, którego autorstwo mamy ustalić oraz materiału porównawczego. Badania naukowe tego typu są podejmowane w celu udzielenia odpowiedzi na pytania stawiane przez organy procesowe. Należy zaznaczyć, iż kryminalistyczna analiza dokumentów jest nauką niewątpliwie interdyscyplinarną. Korzysta z osiągnięć nauk przyrodniczych. Lingwistyka sądowa jest przy tym swoistym składnikiem kryminalistycznych badań dokumentów. Powstała jako jedno z narzędzi służących do ekspertyzy pisma (identyfikacja autora poprzez porównywanie wypowiedzi pisemnych) oraz fonoskopii (identyfikacja autora poprzez porównywanie wypowiedzi mówionych). Chciałabym zwrócić w tym miejscu uwagę na różnicę między juryslingwistyką, tj. dziedziną językoznawstwa zajmującą się analizą języka prawnego i prawniczego oraz językowych aspektów zjawisk prawnych, a językoznawstwem sądowym jako takim.
Czy może pani profesor wyjaśnić kwestię ustalania intencji nadawcy. Skąd mamy wiedzieć, jakie nadawca miał intencje, wypowiadając dane słowa?
– Intencje nadawcy można ustalić poprzez semantyczną i pragmatyczną interpretację znaczeń językowych np. w sprawach o groźbę karalną, pomówienie czy zniewagę. To chodzi nie tylko o zbadanie znaczeń na podstawie źródeł słownikowych, ale i wskazać znaczenia kontekstowe, wynikające z analizy użycia danego wyrazu w kontekście. Dokonać tego można poprzez badania użycia danego wyrazu w różnych kontekstach przy wykorzystaniu korpusów językowych. Korpus językowy to zbiór danych tekstowych dostępnych w formie elektronicznej, stanowiący materiał do badań. Jednym z nich jest Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego wielkości 40 milionów słów. Innym korpusem jest Narodowy Korpus Języka Polskiego ? największy, morfologicznie anotowany zbiór danych języka polskiego. Znaczeniem słowa jest jego reprezentacja semantyczna zawierająca w sobie etymologię (pochodzenie wyrazu), definicję słownikową, wszystkie formy leksykalne, znaczenie wyrazu w tekście, jego konotację, metafory, metonimie, synonimy, antonimy. W ten sposób tworzy się swoisty obraz danego pojęcia.
– Czy mogę poprosić o jakiś przykład?
– W grudniu 2010 roku lubelska prokuratura umorzyła śledztwo dotyczące znieważenia policjanta na służbie, do którego powiedziano: Zamknij się psie. Nadawca komunikatu uzasadniał, że dla niego słowo pies było synonimem policjanta podając tytuły filmów Psy i Pitbull. Biegła-językoznawca stwierdziła także na podstawie własnych badań, że słowo pies nie jest obraźliwe, a określenia pies używa się dziś równie często jak glina, gliniarz czy stróż prawa, nawet w mediach. Nie zgadzając się ze zdaniem biegłej, stwierdzić należy, iż mamy do czynienia w wypowiedzi Zamknij się psie z najwyższym stopniem agresji werbalnej poprzez użycie czasownika zamknąć się w formie imperatywnej oraz w formie drugiej osoby liczby pojedynczej.
A kwestiia ustalania autorstwa tekstu. Jak tu może lingwista służyć pomocą?
– Pragnę podkreślić, iż co prawda drogą analizy językowej sprawca nie może być w taki sposób jednoznacznie zidentyfikowany, jak poprzez analizę DNA, czy daktylogram, niemniej jednak językoznawca poprzez profilowanie językowe może ograniczyć krąg podejrzanych, wskazać wiek sprawcy, jego pochodzenie, określić, czy sprawca jest rodzimym użytkownikiem języka, jakie ma wykształcenie itp. Oczywiście im więcej materiału kwestionowanego i porównawczego, im więcej cech językowych (idiolektu) można wyodrębnić, tym z większym prawdopodobieństwem można ograniczyć krąg osób, którym przypisujemy autorstwo / wykonawstwo tekstu.
Kto w Polsce zajmuje się tymi kwestiami. Kto zajmuje się lingwistyką kryminalistyczną?
– Profesor Brunon Hołyst poruszał to zagadnienie znacznie wcześniej w swoich publikacjach w latach 90-tych. Przytoczę tytuł jednego z jego artykułów Możliwości i granice sądowej (kryminalistycznej) ekspertyzy lingwistycznej, który został zamieszczony w ?Postępach Kryminalistyki? w 1997r:. Zasługą Pana Profesora jest zwrócenie uwagi na interdysyplinarny charakter ekspertyz w celu ustalenia autorstwa lub współautorstwa tekstu przy tym w praktyce najczęściej nie da się jednoznacznie rozdzielić autorstwa od wykonawstwa.
– Czyli wykonawca wcale nie musiał być autorem listu?
– Nie, niekoniecznie, gdyż list mógł zostać podyktowany.
– A jak można ustalić, kto był nadawcą tekstu? Z jakim stopniem prawdopodobieństwa?
-Ustalenie wyznaczników idiolektu (cech osobniczych) następuje na podstawie analizy korpusów: kwestionowanego i porównawczego. Autorstwo / wykonawstwo korpusu kwestionowanego należy ustalić, natomiast korpus porównawczy zawiera wypowiedzi podejrzanego / oskarżonego (autora / wykonawcy). Lingwista podejmuje działania w kierunku analizy jakościowej i ilościowej. Identyfikuje cechy językowe korpusu kwestionowanego, doszukuje się tych cech w korpusie porównawczym. Im więcej takich cech, im większym materiałem dysponuje z tym większym prawdopodobieństwem może wskazywać nadawcę / ograniczać krąg nadawców. Generuje się dwie frekwencyjne listy słów: dla korpusu kwestionowanego oraz dla korpusu porównawczego i wyodrębnia z korpusów słowa, których liczba wyraźnie różni się między korpusami lub jest wyraźnie podobna. W efekcie zostaje stworzony zbiór elementów o potencjalnie różnicujących właściwościach obejmujący takie wyznaczniki stylu, jak na przykład słowa występujące najczęściej, przeciętna długość słów, słowa występujące tylko raz, przeciętna długość słów, użycie przysłówków i przymiotników itd. W badaniach ilościowych wykorzystuje się komputerowe narzędzia wspomagające. Ustalanie, kto był nadawcą z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem ma ogromne znaczenie w sprawach o wymuszenie rozbójnicze, groźba karalna, przywłaszczenie autorstwa.
– Wykonuje pani także ekspertyzy cyberstalkingowe. Proszę powiedzieć, na czym one polegają?
– Kwestia profilowania językowego nadawcy (autora / wykonawcy) tekstu nabiera szczególnego znaczenia w dobie komunikacji internetowej, a tym samym na grunt stalkingu i cyberstalkingu. Ofiarami stalkingu są najczęściej celebryci. Przestępstwo stalkingu może obejmować groźby ukryte lub bezpośrednie, molestowanie lub przysyłanie listów i prezentów itd., demonstrowanie gróźb ustnie lub przez pocztę oraz przez sposób zachowania. Trzeba podkreślić, iż Internet jest dla stalkerów znakomitym terenem działań. W dobie rozwoju Internetu ?człowiek zalogowany? sądzi, że może czuć się bezkarnie na formach internetowych, czatach i w ramach grup dyskusyjnych poprzez łatwość dostępu do sieci i pozorną anonimowość. Pozostawienie śladu przez stalkera w Internecie związane jest nie tylko z technicznymi możliwościami ustalenia źródła informacji. Ale i ustalenie cech językowych nadawcy tekstu zamieszczonego w Internecie może być pomocne we wskazaniu, którego (których) nadawców należy brać pod uwagę przy wskazaniu autorstwa materiału dowodowego. Proszę zwrócić uwagę, że do analizy sms-ów, zapisów na forach (obraźliwych, gróźb karalnych) często powoływano jako biegłych psychologów lub pismoznawców.
– Współpracuje pani profesor z Instytutem Ekspertyz Kryminalistycznych ?Analityks? z Poznania. Czego dotyczy ta współpraca?
Jestem pracownikiem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, zatrudnionym na Wydziale Filologicznym. Z Instytutem Ekspertyz Kryminalistycznych Analityks? z Poznania i panią dyrektor Katarzyną Pilarską-Żabińską współpracuję poprzez koordynowanie prac Pracowni Psychologii i Mobbingu w ramach Zakładu Lingwistyki i Psychologii oraz wydaję opinie wskazujące nadawców anonimów, stalkerów oraz cyberstalkerów. Pod moim kierunkiem opracowywane są opinie sądowe z zakresu stalkingu i cyberstalkingu oraz badań anonimów w ujęciu lingwistycznym. To właśnie w Instytucie Ekspertyz Kryminalistycznych ?Analityks? w Poznaniu stworzono podstawy rozwoju badań lingwistyki kryminalistycznej na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Dzięki możliwościom lingwistyki kryminalistycznej rozpoczynamy nowy rozdział w Instytucie Ekspertyz Kryminalistycznych zbliżający nas do prowadzenia badań w tym obszarze, co stawia nas na równi z kryminalistyką europejską. Dodam, iż nawiązaliśmy kontakt z Ośrodkiem Językoznawstwa Kryminalistycznego Uniwersytetu Aston. Na zaproszenie Instytutu do Poznania przyjechał dr Krzysztof Kredens, wicedyrektor Ośrodka oraz członek Komitetu Wykonawczego Międzynarodowego Stowarzyszenia Językoznawców Kryminalistycznych. Pan doktor współpracuje z brytyjskimi organami ścigania i kancelariami adwokackimi w sytuacjach, gdy dla celów wykonywania prawa stosuje się wiedzę językoznawczą.W marcu tego roku Instytut zorganizował w Poznaniu międzynarodową konferencję „Tendencje w kryminalistyce. Dowody mają głos… Nowe tendencje w ekspertyzach kryminalistycznych a obsługa prawna osób fizycznych i przedsiębiorstw” pod patronatem honorowym wielkopolskiego komendanta wojewódzkiego Policji w Poznaniu oraz Wielkopolskiej Izby Adwokackiej. Z tego co wiem „poprawny: relacjonował przebieg konferencji….
– Mówiła pani profesor o mobbingu? Jakie otwierają się w tym zakresie możliwości przed lingwistą?
– W Instytucie Ekspertyz Kryminalistycznych w Poznaniu ustanowiono pierwszy stały zespół biegłych sądowych w Pracowni Psychologii i Mobbingu Instytutu, w składzie: psycholog, psychiatra i lingwista kryminalistyczny. Instytut wychodzi tym samym naprzeciw oczekiwaniom sądów – Wydziałów Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Wydajemy opinie dotyczące mobbingu ? opinie interdyscyplinarne. Do tej pory analizowano aspekty psycologiczno-psychiatryczne mobbingu. W opiniach wydawanych przez Instytut pojawia się aspekt komunikacyjny ? analiza komunikatów werbalnych i niewerbalnych (także wokalnych ? jeśli dysponujemy nagraniami), kwestie intencji nadawcy. Analizowane są wszystkie komponenty sytuacji komunikacyjnej. Należy podkreślić, iż opinie te mają charakter kolegialny i nowatorski na skalę kraju.
– A jak jeszcze można ?wykorzystać? potencjał lingwisty w kryminalistyce?
– Badając kryminalistyczny ślad językowy badacz-językoznawca / psycholingwista może wykorzystać swoje umiejętności w badaniach anonimów. Anonim badany byłby przy tym jako ślad językowy na tle teorii neurolingwistycznych oraz językoznawczych. Ustalenie cech językowych nadawcy odbywałoby się na poziomie leksykalnym, gramatycznym, składniowym. Ważną kwestią jest ustalenie błędów językowych oraz sposobów wyrażania emocji poprzez użyte środki językowe. Tekst musi być powiązany z czynnikami zewnętrznymi, okolicznościami powstania oraz innymi uwarunkowaniami. Dodajmy, iż sprawca pozostawiać ślady językowe celowo w celu nieujawniania swojej tożsamości lub skierowania podejrzenia w stronę kogoś innego. Zwracał na to uwagę prof. Brunon Hołyst.
– Posługuje się pani profesor terminem ?idiolekt?. Co on oznacza?
Idiolekt (od grec. ÎŻdios ‘osobisty, swój własny?) jest językiem pojedynczego użytkownika języka w danym okresie jego rozwoju. Idiolekt danej osoby (język osobniczy) poznajemy z tekstów wytwarzanych przez tą osobę. Cechy idiolektu przejawiają się poprzez stopień znajomości słownictwa i gramatyki języka ogólnego, jak również przez indywidualne skłonności do używania w określonych sytuacjach określonych wyrazów i do łączenia ich ze sobą w określony sposób. Natomiast idiostyl jest stylem samego tekstu i obejmuje użycie określonych środków językowych, ich organizację, określenie intencji nadawcy i celu komunikacyjnego. 0 – Jakie plany na przyszłość?
– Pracuję obecnie nad monografią „Z zagadnień lingwistyki kryminalistycznej. Profilowanie językowe nadawcy komunikatu”. Będzie to dekalog – dziesięć wskazań, jak analizować teksty pod kątem ustalania cech językowych autora / wykonawcy. Pod moim kierunkiem powstaje także pierwsza w Polsce rozprawa doktorska dotycząca lingwistyki kryminalistycznej.

Sprawdź także

O kryzysie TK

Prezes NRA: jak można zażegnać kryzys w Trybunale Konstytucyjnym – wywiad Co jest głównym problemem …