Amnesty International,Fundacja Batorego, Fundacja ePaństwo, Fundacja Panoptykon, Helsińska Fundacja Praw Człowieka INPRIS – Instytut Prawa i Społeczeństwa Instytut Spraw Publicznych Sieć Obywatelska Watchdog Polska Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Sąd Najwyzszy i Naczelna rada Adweokacla nie zostawiaja suchej nitki na projekcie
PiS zmieniajaąym ustawę o Trybunale Konstytucyjnym.Oto przegląd opinii:
OPINIA NRA
Naczelna Rada Adwokacka sporządziła opinię w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Naczelna Rada Adwokacka 15 grudnia zwróciła się do Marszałka Sejmu RP z wnioskiem o umożliwienie jej zaopiniowania projektu nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w obowiązkowym procesie konsultacyjnym w toku postępowania legislacyjnego. W odpowiedzi z Sejmu przesłano projekt tejże ustawy do zaopiniowania. (zobacz projekt ustawy) W ocenie Naczelnej Rady Adwokackiej projekt ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym „prowadzi do rażącego i nieuzasadnionego ograniczenia prawa do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd, a jednocześnie może prowadzić do uniemożliwienia Trybunałowi Konstytucyjnemu wywiązania się ze swoich konstytucyjnych kompetencji i obowiązków w zakresie rozstrzygania powierzonych mu spraw”. NRA zwraca uwagę, że projekt ustawy uniemożliwia jego rzetelną i kompletną ocenę pod kątem wpływu na prawa oraz wolności człowieka i obywatela ze względu na jego niezwykle zdawkowe uzasadnienie. Wbrew twierdzeniom uzasadnienia do projektu, w ocenie NRA materia ustawy jest ponadto niewątpliwie objęta prawem Unii Europejskiej. W uzasadnieniu projektu ustawy, znaleźć powinna się wnikliwa i rzetelna analiza zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej, w szczególności z Kartą Praw Podstawowych. Trybunał Konstytucyjny z mocy art. 188 pkt 1-3 jest uprawiony do orzekania w sprawie zgodności umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności przepisów ustaw i przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe także z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, co w szczególności odnosi się do Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. W ocenie Naczelnej Rady Adwokackiej, najpoważniejsze konsekwencje nowelizacji poniesie obywatel zwracający się do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą konstytucyjną czy też obywatel, w którego sprawie pytanie prawne do Trybunału skierował sąd powszechny, administracyjny czy Sąd Najwyższy. NRA krytycznie odniosła się też do zawartej w projekcie zasady, że Trybunał ma orzekać w pełnym, 13-osobowym składzie – mając na uwadze obciążenie Trybunału sprawami, a zwłaszcza ? skargami konstytucyjnymi, których w latach 1997-2014 wniesiono aż 4674. Taki zapis „musi w sposób nieuchronny doprowadzić w konsekwencji do paraliżu pracy Trybunału, a co za tym idzie ? do nieproporcjonalnego, trudnego do wyobrażenia i uzasadnienia ograniczenia prawa obywateli do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), jak również prawa obywateli do wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji).” NRA zwraca uwagę, że autorzy projektu nie uwzględnili, w jaki sposób powinien postąpić Trybunał Konstytucyjny w przypadku, gdyby (na przykład) podstawy wyłączenia sędziego dotyczyły więcej niż dwóch sędziów. Obowiązek rozstrzygania spraw w składzie 13-osobowym oznaczałby, że Trybunał nie byłby w stanie wykonać konstytucyjnego obowiązku, to znaczy przeprowadzić skutecznej kontroli konstytucyjności prawa na podstawie prawidłowo wniesionego wniosku (skargi konstytucyjnej). Projektowana zmiana stanowi zatem z punktu widzenia prawa obywatela do sądu i prawa obywatela do skargi konstytucyjnej ? rażące naruszenie art. 45 ust. 1 i art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, a z punktu widzenia zasady trójpodziału władzy ? rażące naruszenie art. 2, art. 10 i art. 173 Konstytucji RP. Projekt ustawy przewiduje, że orzeczenia Trybunału wydawane w pełnym składzie zapadać mają większością 2/3 głosów. Tymczasem – jak podkreśla NRA – zgodnie z art. 190 ust. 5 Konstytucji RP, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów. Zwrot „większość głosów” znajdujący się w art. 190 ust. 5 Konstytucji RP nie może w żadnym przypadku być doprecyzowany w drodze ustawy zwykłej: ustawodawcy innemu niż konstytucyjny nie wolno „uzupełniać” normy konstytucyjnej w drodze ustawy zwykłej. Warunek zwykłej większości głosów jest rozwiązaniem często spotykanym w przepisach regulujących ustrój sądów konstytucyjnych i międzynarodowych. Zasadę zwykłej większości głosów przewiduje np. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w odniesieniu do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, a także Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej w odniesieniu do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wedle takich samych reguł funkcjonuje Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Także amerykański Sąd Najwyższy wydaje wiele (także niezwykle kontrowersyjnych) orzeczeń zwykłą większością głosów (np. Obergefell v. Hodges, 576 US ___ (2015)). W przypadku niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego jest podobnie, z tym, że skład każdego z dwóch Senatów FTK jest parzysty i dlatego do stwierdzenia niekonstytucyjności ustawy wymagane jest pięć głosów. Naczelna Rada Adwokacka przypomina też, że zgodnie z art. 195 ust. 1 Konstytucji RP, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji. Niezrozumiałym jest, z jakiego powodu projektodawca zdecydował się na uchylenie odpowiedniego przepisu w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym, tj. obecnego art. 16. Uchylenie przepisu o niezawisłości sędziów wywołuje jednakże wrażenie, że niezawisłość sędziów nie jest dla projektodawcy sprawą fundamentalną.
SĄD NAJWYŻSZY MIAŻDŻY NOWY PROJEKT PIS
W ciągu jednego dnia od złożenia przez PiS projektu kolejnej nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Sąd Najwyższy wydał pismo z „uwagami do projektu”. „Sąd Najwyższy miażdży projekt PiS” – oceniają komentujący na Twitterze. Sąd Najwyższy w piśmie skierowanym do marszałka Sejmu przedstawia swoje uwagi legislacyjne do projektu PiS. Na co zwraca uwagę? 1. „Projekt zmierza do uniemożliwienia Trybunałowi wykonywania funkcji” Sąd najwyższy zauważa, że „spełnianie przez Trybunał zadania orzekania o zgodności prawa z konstytucją wymaga jego niezależności”. A projekt PiS – zdaniem SN – „ingeruje w tę niezależność”. „Projekt zmierza do utrudnienia czy wręcz uniemożliwienia Trybunałowi wykonywania jego funkcji”, czytamy w piśmie sądu. SN podkreśla też, że takie zmiany pogarszają jeszcze stan niezgodności niektórych przepisów ustawy z konstytucją, a pomysł, by sędziów TK wybierano na podstawie regulaminu Sejmu, a nie ustawy, umniejsza znaczenie Trybunału. 2. Zapisy „ewidentnie niezgodne z konstytucją” PiS chce, by Trybunał orzekał w pełnym składzie, a większość potrzebna do wydana wyroku wynosiła 2/3. Zdaniem SN nie ma podstaw, by we wszystkich sprawach orzekać w pełnym składzie, a zapis o większości 2/3 jest po prostu niezgodny z konstytucją. 3 .”Potencjalnie oznacza paraliż prac TK” Ponadto proponowane przez prawicę zmiany w trybie orzekania TK doprowadzą – zdaniem Sądu Najwyższego – do „ogromnych opóźnień” w pracach Trybunału, a nawet do „paraliżu funkcjonowania TK”. „Trybunał nie będzie w stanie rozpoznać wszystkich wpływających do niego spraw w rozsądnym terminie”, czytamy w opinii SN. „Trudno to rozpatrywać w innych kategoriach, niż rażące naruszenie praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do sądu”, ocenia Sąd Najwyższy. 4. „Zupełne niezrozumienie idei sądownictwa konstytucyjnego” SN uznaje za bezzasadne pomysły, by z ustawy wykreślić zapisy o niezawisłości sędziów i opieranć się w tej kwestii wyłącznie na konstytucji. W jednym z akapitów Sąd Najwyższy bardzo ostro krytykuje kontrowersyjne zdania z uzasadnienia projektu.Chodzi o zapis, że nowelizacja ma na celu „dopasowanie rozwiązań prawnych do zamierzeń programowych większości parlamentarnej”. Sąd Najwyższy nazywa ten zapis „zupełnym niezrozumieniem idei sądownictwa konstytucyjnego”. „Jest to założenie wypaczające sens funkcji ustrojowych Trybunału Konstytucyjnego w demokratycznym państwie prawa”, czytamy w piśmie SN.
OPINIA HFPC
Złożono kolejny projekt nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Poprzednie dwie nowelizacje z 2015 r. ? zostały uznane przez TK za częściowo niezgodne z Konstytucją. HFPC wyraża sprzeciw wobec pospiesznemu prowadzeniu procesu legislacyjnego w zakresie regulacji o charakterze ustrojowym. Ponadto w opinii HFPC rzeczywistym celem ustawy jest uniemożliwienie Trybunałowi realizacji jego konstytucyjnych zadań. Najważniejsze wady nowej regulacji: 1. Brak odpowiednich konsultacji projektu ustawy ze społeczeństwem, ekspertami i środowiskiem prawniczym Zapowiedź przeprowadzenia dyskusji na temat działalności Trybunału Konstytucyjnego w szerokim gronie ekspertów ogłosił Prezydent Andrzej Duda podczas orędzia 3 grudnia 2015 r. Tymczasem zapowiedzi przedstawicieli większości parlamentarnej wskazują, że błyskawiczny tryb ustawodawczy zostanie również powielony w przypadku najnowszego projektu. ?Projekt nie reguluje żadnych pilnych kwestii, które uzasadniałyby pominięcie konsultacji, a które przemawiałyby za tak pospiesznym prowadzeniem procesu legislacyjnego w zasadniczej kwestii ustrojowej? ? mówi Barbara Grabowska-Moroz, prawniczka HFPC. ?Pośpiech i brak konsultacji każą wątpić w szczerość zapewnień wsłuchania się w głos narodu przy projektowaniu zmian ustrojowych? ? dodaje Barbara Grabowska-Moroz. 2. Wprowadzenie kwalifikowanej większości 2/3 głosów przy podejmowaniu uchwał przez TK ma charakter arbitralny Uzasadnienie nowego projektu PiS milczy na temat przyczyn wprowadzania kwalifikowanej większości głosów niezbędnych dla podjęcia uchwał przez Trybunał. Celem zmian jest uniemożliwienie podejmowania uchwał przez Zgromadzenie Ogólne TK w obecnym jego składzie. Ponadto sama Konstytucja przewiduje, że uchwały TK zapadają zwykłą większością głosów. W żadnej z obowiązujących w Polsce procedur sądowych nie istnieje wymóg określonej, kwalifikowanej większości głosów niezbędnych. Takie rozwiązanie jest kalką rozwiązań obowiązujących w parlamencie, lecz jest nieadekwatne do procedur sądowych. Zdaniem projektodawcy orzekanie w pełnym składzie przez TK wynika z konieczności wnikliwego i wszechstronnego rozważenia problemów konstytucyjnych z uwagi na ich znaczenie dla dobra publicznego. Jednak z drugiej strony takich wymagań nie stawia się dla innych sądów, np. Sądu Najwyższego. Takie rozwiązanie powoduje paradoks, że nowelizację ustawy o TK Sejm może podjąć zwykłą większością głosów, podczas gdy Trybunał będzie mógł orzekać o jej zgodności z Konstytucją jedynie, gdy uzyska większość kwalifikowaną. Brak kwalifikowanej większości będzie oznaczał, że TK nie będzie mógł wydać orzeczenia w ogóle. Przez to zostanie de facto zablokowana działalność TK. ?Ponadto proponowana zmiana spowoduje, że kontrola konstytucyjności będzie nieproporcjonalnie trudniejsza do przejścia niż samo uchwalenie ustawy. Tym samym nie chroni to konstytucyjnych gwarancji praw i wolności obywatelskich? ? dodaje Barbara Grabowska-Moroz. 3. Rozszerzenie pełnego składu z 9 do 13 sędziów i wymóg orzekania w pełnym składzie Zdaniem HFPC w większości spraw ten wymóg doprowadzi do sytuacji, w której Trybunał w ogóle nie będzie zdolny do skutecznego orzekania. Wysoka liczba sędziów wymaganych do orzekania w pełnym składzie daje łatwe narzędzie do manipulowania i blokowania TK przez żądanie wyłączenia kolejnych sędziów z orzekania. Ma to istotne znaczenie również w kontekście obecnego kryzysu konstytucyjnego, gdyż obecnie Trybunał składa się z 10 sędziów co do mandatu których nie ma żadnych wątpliwości, z czego zarówno prezes jak i wiceprezes TK musieli wyłączyć się z orzekania, aby nie być sędzią we własnej sprawie. W efekcie nie było możliwe powołanie pełnego składu sędziowskiego nawet w obecnej liczbie ? czyli dziewięciu osób. Zobowiązanie do orzekania w większości spraw przez pełen skład TK spowoduje przewlekłość postępowania w sprawach obywateli ? a skargi konstytucyjne i pytania prawne kierowane do TK przez sądy powszechne stanowią ponad 90 proc. spraw. To wpłynie na naruszenie konstytucyjnej gwarancji prawa do sądu, a paraliżowanie prac TK jest samoistnym naruszeniem prawa obywatel ido składania skarg konstytucyjnych. 4. Nowe przepisy zezwolą na wszczęcie na nowo postępowań w sprawach, które są w TK, ale postępowanie w nich nie zostało zakończone Najnowszy projekt ustawy zakłada, że jeżeli sprawy prowadzone są przez skład sędziów mniejszy niż 13 sędziów ? to postępowania wtedy będą rozpoczynane na nowo. W związku z tym konieczne będzie wszczęcie na nowo około 100 postępowań. To grozi paraliżem organizacyjnym i merytorycznym TK ? zwłaszcza, że nowe przepisy dopuszczają też ponowne rozpoznanie przez TK nieograniczonej liczby spraw już rozstrzygniętych na posiedzeniach niejawnych. 5. Projekt ustawy uchyla przepis dzięki któremu Trybunał ma możliwość orzekania o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych w przypadku, gdy osoby upoważnione do reprezentowania partii politycznej umyślnie unikają ujawniania się. Nowelizacja umożliwia takie rozwiązanie poprzez uchylenie przepisu, który upoważnia prezesa TK do uznania za upoważnioną osobę faktycznie kierującą partią w przypadku gdy nie można ustalić, kto jest osobą upoważnioną do reprezentowania partii politycznej. Uzasadnienie nowelizacji tłumaczy to rozwiązanie faktem, wyeliminowania możliwości nadużyć ze strony Prezesa TK. Jednak brak takiego przepisu prowadzić może do znacznie bardziej niepożądanych skutków, bo projektowany przepis wskazuje partiom politycznym łatwą drogę do uniknięcia kontroli konstytucyjnej. 6. Podsumowanie HFPC podkreśla, że efektywnie działający TK stanowi niezbędne w demokracji konstytucyjnej zabezpieczenie przed nadużyciami ze strony władzy ustawodawczej i wykonawczej. Niestety, projekt nowelizacji ustawy o TK zamierza do zaprzeczenia roli Trybunału w polskim porządku prawnym, wypracowanej przez ostatnie 18 lat obowiązywania Konstytucji RP. Opinia dostępna jest na stronie HFPC.
APEL SPOŁECZNY
Grupa organizacji pozarządowych, w tym Amnesty International, skierowała do wszystkich posłów i posłanek apel dotyczący proponowanych zmian w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym. Poniżej prezentujemy treść apelu. Szanowni Posłowie i Posłanki! Szanowni Państwo! Trybunał Konstytucyjny jest instytucją, która ma stać na straży praw i wolności obywateli. Większość spraw, które rozpatruje, dotyczy codziennego życia Polaków – wysokości kwoty wolnej od podatku, rekrutacji do szkół i przedszkoli czy wolności zgromadzeń. Proponowane zmiany uniemożliwią Trybunałowi realizację tej ważnej roli, a co za tym idzie negatywnie wpłyną na sytuację wszystkich obywateli. Wejście w życie proponowanych w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym zmian doprowadzi do paraliżu prac tej instytucji. Projekt zakłada, że w większości spraw Trybunał wydawać będzie wyroki w pełnym, minimum 13-osobowym składzie. Trybunał rozpatruje co roku po kilkadziesiąt skarg konstytucyjnych, pytań prawnych oraz wniosków. Obecnie większość z nich rozpatrywana jest przez składy kilkuosobowe. Wymóg każdorazowego orzekania w pełnym składzie radykalnie przedłuży termin oczekiwania na rozstrzygnięcie. Ta zmiana będzie dotyczyła również wszystkich spraw, które są obecnie w toku. Kolejna zmiana zawarta w projekcie – wymóg stwierdzania niekonstytucyjności ustaw większością 2/3 głosów, zamiast zwykłą większością – doprowadzi do tego, że w najtrudniejszych, kontrowersyjnych sprawach, wyrok może w ogóle nie zapaść. Prace nad zmianą ustawy o Trybunale Konstytucyjnym prowadzone są w wielkim pośpiechu, który ogranicza możliwość zajęcia stanowiska przez obywateli, w tym ekspertów i organizacje społeczne. W sprawach fundamentalnych dla ustroju Rzeczypospolitej oraz praw obywateli niezbędny jest namysł i rozwaga, a nie wyścig z czasem i praca w nocy. Wątpliwości dotyczące proponowanych zmian szczegółowo omawia załączona opinia prawna przygotowana przez Helsińską Fundację Praw Człowieka. Apelujemy o powstrzymanie się od szybkiego przyjmowania zaproponowanych w tej ustawie rozwiązań, a także o przeprowadzenie prac legislacyjnych z należytą rozwagą i w sposób umożliwiający poważną i merytoryczną dyskusję. Szanowni Posłowie i Posłanki, prosimy Was, nie dawajcie nam w prezencie na Święta ustawy, która uderza w prawa i wolności obywateli. Amnesty International Fundacja Batorego Fundacja ePaństwo Fundacja Panoptykon Helsińska Fundacja Praw Człowieka INPRIS – Instytut Prawa i Społeczeństwa Instytut Spraw Publicznych Sieć Obywatelska Watchdog Polska Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
Sprawdź także
Bunt sędziów w SN
30 sędziów Sądu Najwyższego złożyło dokument skierowany do I Prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Manowskiej. Orzekający …