PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Pushbacki na granicy polsko-białoruskiej są rażąco sprzeczne z prawem – tak orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.
Sprawa dotyczyła Syryjczyka, który został zatrzymany, a następnie wypchnięty na Białoruś przez Straż Graniczną w listopadzie 2021.
W ocenie sądu, postanowienie Komendanta Placówki Straży Granicznej, na podstawie którego dokonano push-backu, jest nieważne. Było wydane z rażącym naruszeniem przepisów prawa (m.in. protokół przekroczenia granicy był niepełny, nie przeprowadzono postępowania wyjaśniającego czy dowodowego, w tym nie przesłuchano mężczyzny).
Sprawa dotyczy obywatela Syrii, który w listopadzie 2021 r. został zatrzymany na odcinku granicznym ochranianym przez funkcjonariuszy Placówki Straży Granicznej w Czeremsze. W dniu zatrzymania Skarżącego został sporządzony protokół przekroczenia granicy, a następnie Komendant Placówki Straży Granicznej wydał postanowienie nakazujące cudzoziemcowi opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zakazał ponownego wjazdu na terytorium RP i innych państw obszaru Schengen. Postanowienie zostało wykonane w tym samym dniu.
Skarżący obywatel Syrii reprezentowany przez prawnika z HFPC wniósł o stwierdzenie nieważności postanowienia o nakazie opuszczenia terytorium RP, jednak Komendant Główny Straży Granicznej nie podzielił argumentacji pełnomocnika Skarżącego. Cudzoziemiec zaskarżył postanowienie KGSG do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
WSA stwierdził, że postanowienie Komendanta Placówki Straży Granicznej o nakazie opuszczenia terytorium RP przez obywatela Syrii było wydane z rażącym naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, co w konsekwencji stanowiło o jego nieważności. W ocenie sądu, materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwalał na właściwe i pełne ustalenie stanu faktycznego sprawy, a w konsekwencji przyjęcie w sposób miarodajny najistotniejszych przesłanek stanowiących podstawę do wydania przez organ postanowienia. Komendant swoje stanowisko oparł wyłącznie na protokole przekroczenia przez cudzoziemca granicy RP, zaś sam protokół nie zawierał elementów wymaganych przepisami prawa.
Również samo postanowienie nakazujące opuszczenie terytorium RP nie zawierało niezbędnych elementów składowych, było wydane bez podpisu umożliwiającego identyfikację imienia i nazwiska oraz stanowiska osoby upoważnionej do wydania postanowienia, dodatkowo nie zawierało uzasadnienia. Sąd podkreślił, że organ wydał postanowienie bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego i dowodowego, m.in. skarżący nie został przesłuchany w sprawie, wobec czego organ nie ustalił powodów pobytu cudzoziemca na terytorium RP. W konsekwencji niemożliwa była ocena, czy wykonanie postanowienia o nakazie opuszczenia terytorium RP naruszy zasadę non-refoulement.
W ocenie adwokat Marii Poszytek współpracującej z Fundacją:
Argumentacja przedstawiona w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie jest jasna i nie pozostawia wątpliwości, że wydawanie cudzoziemcom postanowień o nakazie opuszczenia terytorium RP i zakazie wjazdu bez przeprowadzenia stosownej procedury wyjaśniającej jest rażącym naruszeniem prawa. Jest to kolejny sygnał dla Straży Granicznej, aby zaprzestać nielegalnych praktyk.
Postanowienie, którego nieważność potwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, zostało wydane na podstawie znowelizowanej jesienią ubiegłego roku ustawy o cudzoziemcach. HFPC od początku krytykowała projekt nowelizacji.
Wyrok nie jest prawomocny.
Sądy orzekają: push-backi są nielegalne
To już kolejny wyrok sądu polskiego, który potwierdza, że push-backi są niezgodne z prawem polskim, europejskim i międzynarodowym. W opinii HFPC, funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG grozi odpowiedzialność karna za ich wykonywanie.
W wydanych wyrokach określone zostały obowiązki ciążące na funkcjonariuszach władzy publicznej dokonujących zatrzymania osób, które przekroczyły polsko-białoruską granicę. Do tych obowiązków należy wszczęcie i należyte przeprowadzenie wobec każdej osoby określonych prawem procedur. Spełnienie tych obowiązków nie jest możliwe w przypadku odesłania cudzoziemca do linii granicy natychmiast po jego zatrzymaniu i bez dokonania rzetelnej oceny indywidualnej sytuacji danego cudzoziemca. Jak podkreślają sądy, w sytuacji zjawiska nieuregulowanej migracji konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy ochroną granic a przestrzeganiem podstawowych praw cudzoziemców. Nawet przekroczenie granicy w sposób nieuregulowany nie może wyłączać stosowania międzynarodowej zasady non-refoulement, która zabrania zawracania cudzoziemców do państw, w których grozi im niebezpieczeństwo.
HFPC zapewnieni pomoc prawną tym funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG, których spotkają negatywne konsekwencje służbowe w związku z odmową wykonania niezgodnego z prawem rozkazu. W celu uzyskania porady lub umówienia spotkania z prawnikami Fundacji, prosimy o kontakt drogą mailową pod adresem: hfhr@hfhr.pl.
Przygotowaliśmy także pakiet materiałów informacyjnych dla Straży Granicznej: przeczytaj więcej.
Więcej informacji o opisywanej sprawie można znaleźć w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2022 r., sygn. IV SA/Wa 1031/22
Informacja prawna dla funkcjonariuszy Straży Granicznej odbywających służbę na granicy polsko-białoruskiej
Kryzys humanitarny na polsko-białoruskiej granicy trwa. W tym czasie, sądy wydały już szereg wyroków potwierdzających, że stosowany w większości przypadków sposób zawracania cudzoziemców do linii granicy z Białorusią, tj. bez zbadania ich indywidualnej sytuacji i bez wszczęcia wobec nich przewidzianych prawem procedur, jest niezgodny z przepisami prawa krajowego, unijnego i międzynarodowego. Sądy podkreślają, że także wobec cudzoziemców i cudzoziemek przekraczających granicę w sposób nieuregulowany muszą być wszczęte odpowiednie procedury.
Wyroki sądów
W wydanych wyrokach określone zostały obowiązki ciążące na funkcjonariuszach władzy publicznej dokonujących zatrzymania osób, które przekroczyły polsko-białoruską granicę. Do tych obowiązków należy wszczęcie i należyte przeprowadzenie wobec każdej osoby określonych prawem procedur. Spełnienie tych obowiązków nie jest możliwe w przypadku odesłania cudzoziemca do linii granicy natychmiast po jego zatrzymaniu i bez dokonania rzetelnej oceny indywidualnej sytuacji danego cudzoziemca. Jak podkreślają sądy, w sytuacji zjawiska nieuregulowanej migracji konieczne jest zachowanie równowagi pomiędzy ochroną granic a przestrzeganiem podstawowych praw cudzoziemców. Nawet przekroczenie granicy w sposób nieuregulowany nie może wyłączać stosowania międzynarodowej zasady non-refoulement, która zabrania zawracania cudzoziemców do państw, w których grozi im niebezpieczeństwo.
Odpowiedzialność funkcjonariuszy za stosowanie push-backów
Zdaniem HFPC, funkcjonariusze i funkcjonariuszki SG nie stosujący się do opisanego powyżej wzorca postępowania, a zatem dokonujący zawrócenia cudzoziemca poza granice Polski bez zbadania jego sytuacji, a często także z narażeniem jego życia lub zdrowia, mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Powołanie się na wykonywanie rozkazu nie zwalnia od odpowiedzialności, jeżeli funkcjonariusz wiedział o tym, że popełnia przestępstwo.
W grę może wchodzić art. 231 k.k., czyli przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariuszy publicznych, a także inne przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej za narażanie człowieka na utratę życia lub zdrowia, bezprawne pozbawienie wolności, czy też porzucenie osoby małoletniej.
Każdy funkcjonariusz jest zobowiązany odmówić wykonania rozkazu lub innego polecenia, jeżeli jego wykonanie łączyłoby się z popełnieniem przestępstwa. O takiej odmowie funkcjonariusz powinien zameldować pisemnie Komendantowi Głównemu Straży Granicznej z pominięciem zwykłej drogi służbowej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, odmowa wykonania bezprawnego rozkazu nie może się wiązać z negatywnymi konsekwencjami dla funkcjonariusza SG.
Poradnik HFPC
Helsińska Fundacja Praw Człowieka opracowała krótki poradnik dotyczący obowiązku odmowy wykonania niezgodnego z prawem rozkazu przez funkcjonariuszy i funkcjonariuszki SG. W poradniku umieściliśmy informacje dotyczące:
- dotychczasowych wyroków sądów krajowych w sprawie tzw. „push-backów”, czyli obecnie stosowanego sposobu zawracania cudzoziemców do linii granicy państwowej,
- możliwej odpowiedzialności karnej funkcjonariuszy i funkcjonariuszek Straży Granicznej za przestępstwa popełnione w toku działań zmierzających do odesłania cudzoziemców do Białorusi,
- obowiązku odmowy wykonania rozkazu lub innego polecenia łączącego się z popełnieniem przestępstwa,
- bezpłatnego wsparcia prawnego oferowanego przez HFPC funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG ponoszącym negatywne konsekwencje za odmowę wykonania niezgodnego z prawem rozkazu.
Poradnik jest elementem szerszej kampanii informacyjnej skierowanej do funkcjonariuszy i funkcjonariuszek SG, pełniących służbę na polsko-białoruskiej granicy. W ramach kampanii HFPC dociera do funkcjonariuszy z informacją prawną. HFPC deklaruje ponadto zapewnienie pomocy prawnej tym funkcjonariuszom i funkcjonariuszkom SG, których spotkają negatywne konsekwencje służbowe w związku z odmową wykonania niezgodnego z prawem rozkazu. W celu uzyskania porady lub umówienia spotkania z prawnikami Fundacji, prosimy o kontakt drogą mailową pod adresem: hfhr@hfhr.pl.
