PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Na tle badanych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich spraw ujawnił się ogólny problem dotyczący braku regulacji dotyczącej możliwości dostępu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynności wyjaśniających. Obecna regulacja prawna pomija unormowanie zawarte w § 5 art. 156 k.p.k. na mocy którego strony i ich pełnomocniy mają wgląd w akta. Ta sytuacja stała sie powodem, że RPO wystąpił do Trybunalu Konstytucyjnego. Zacytujmy artykuł zgodnie z którym: ?Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom”. Powyższe oznacza, iż osoby, co do których istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie – na etapie prowadzenia czynności wyjaśniających – nie mają jakiejkolwiek możliwości wglądu do akt, sporządzania odpisów i kserokopii z akt, oraz otrzymywania uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii z takich akt.
W tym miejscu podkreślić należy, iż brzmienie § 5 art. 156 k.p.k. świadczy o tym, iż postępowanie przygotowawcze, w odróżnieniu od postępowania sądowego, nie jest oparte na zasadzie pełnej jawności akt sprawy. Prawo dostępu do akt postępowania przygotowawczego, jest prawem względnym, albowiem skorzystanie z niego zależy od zgody prowadzącego to postępowanie. Fakultatywność udostępniania akt w postępowaniu przygotowawczym, co do zasady nie budzi zastrzeżeń zarówno w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, jak i w stanowiskach doktryny i uzasadniana jest specyfiką postępowania przygotowawczego, które winno przebiegać w warunkach umożliwiających efektywne działanie organowi prowadzącemu postępowanie. Mając to na względzie uznać należy, że odpowiednie zastosowanie w sprawach o wykroczenia, na etapie czynności wyjaśniających, unormowania zawartego w § 5 art. 156 k.p.k., nie stanowiłoby o przyznaniu osobom, co do których istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie, bezwzględnego prawa dostępu do akt sprawy, a jedynie otworzyłoby tym osobom możliwość ubiegania się o dostęp do akt.
W myśl art. 42 ust. 2 Konstytucji RP: „Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu„. W tym stanie rzeczy uznać należy, że w ramach czynności wyjaśniających organ procesowy może przeprowadzić istotne z punktu widzenia dalszego postępowania w sprawach o wykroczenia czynności, które wkraczają w sferę konstytucyjnie chronionych praw obywateli. Czynności wyjaśniające rozpoczynają się od przesłuchania osoby, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie i powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania, a zakończyć się mogą wniesieniem do sądu wniosku o ukaranie, którego uwzględnienie może pociągnąć za sobą wymierzenie wobec jednostki kar i środków karnych ujętych w art. 18 i art. 28 Kodeksu wykroczeń.
Mając na względzie powyższe, w przekonaniu RPO nie ulega wątpliwości, iż postępowanie w sprawach o wykroczenia, którego wstępnym etapem są czynności wyjaśniające, jest postępowaniem penalnym w rozumieniu Konstytucji RP i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Podkreślić również należy, że prawo do obrony, nie jest prawem absolutnym i może podlegać ograniczeniom. do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela. W tym stanie rzeczy, osoby, co do których istnieją uzasadnione podstawy do sporządzenia przeciwko nim wniosku o ukaranie, winny mieć zagwarantowaną możliwość dostępu do akt sprawy, która winna być ograniczana jedynie ze względu na konieczność ochrony dobra danego postępowania. Powyższe zatem świadczy o niezgodności art. 38 § 1 k.p.w.- w zaskarżonym zakresie – z zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
