Najnowsze informacje

TSUE o uboju rytualnym

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ? choć mało się o tym mówi ? odgrywa bardzo istotną rolę w systemie ochrony praw człowieka w Europie. Czy ograniczenia uboju rytualnego naruszają wolność wyznania? Wyrok TSUE z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie Liga van Moskeeën en Islamitische Organisaties Provincie Antwerpen VZW i in. Przeciwko
Vlaams Gewest, przy udziale: Global Action in the Interest of Animals (GAIA) VZW (C-426/16) Zgodnie z prawem belgijskim ubój rytualny mógł być praktykowany jedynie w ubojniach, które uzyskały specjalną zgodę właściwego ministra. Ubojni tych nie było jednak wystarczająco dużo, aby zaspokoić w pełni zwiększony pobyt na mięso pochodzące z uboju rytualnego w okolicy muzułmańskiego święta ofiarowania. Wielu muzułmanów uważa, że w trakcie tego święta powinni ubić lub zlecić ubicie zwierzęcia, a następnie zjeść jego mięso w gronie rodzinnym. Z tego względu minister zatwierdzał ubojnie tymczasowe, które mogły dokonywać uboju rytualnego właśnie podczas tego święta. W 2014 r. kompetencje dotyczące ochrony zwierząt przekazano regionom. Na tej podstawie regionalny minister flamandzki wydał okólnik, w którym zarządził, że nie będzie już udzielał zezwoleń ubojniom tymczasowym, uzasadniając, że byłoby to sprzeczne z prawem unijnym. Wyrok TSUE z dnia 29 maja 2018 r. w sprawie Liga van Moskeeën en Islamitische Organisaties Pr ovincie Antwerpen VZW i in. Przeciwko Vlaams Gewest, przy udziale: Global Action in the Interest of Animals (GAIA) VZW (C -426/16) Zgodnie z prawem belgijskim ubój rytualny mógł być praktykowany jedynie ubojniach, które uzyskały specjalną zgodę właściwego mi nistra. Ubojni tych nie było jednak wystarczająco dużo, aby zaspokoić w pełni zwiększony pobyt na mięso pochodzące z uboju rytualnego w okolicy muzułmańskiego święta ofiarowania. Wielu muzułmanów uważa, że w trakcie tego święta powinni ubić lub zlecić ubic ie zwierzęcia, a następnie zjeść jego mięso w gronie rodzinnym. Z tego względu minister zatwierdzał ubojnie tymczasowe, które mogły dokonywać uboju rytualnego właśnie podczas tego święta. W 2014 r. kompetencje dotyczące ochrony zwierząt przekazano regiono m. Na tej podstawie regionalny minister flamandzki wydał okólnik, w którym zarządził, że nie będzie już udzielał zezwoleń ubojniom tymczasowym, uzasadniając, że byłoby to sprzeczne z prawem unijnym. Odwołał się w tym zakresie do Rozporządzenia Rady (WE) nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania, zgodnie z którym ubój zwierząt bez ich ogłuszania, według szczególnych metod wymaganych przez obrzędy religijne, może być dokonywany tylko w rzeźniach spełniających w ymogi rozporządzenia nr 853/2004. W odpowiedzi na to grupa muzułmańskich związków wyznaniowych złożyła skargę do sądu. W toku postępowania, sąd holenderski zdecydował się na wystosowanie pytania prejudycjalnego do TSUE dotyczącego zgodności przywołanego ro zporządzenia Rady nr 1099/2009 z prawem pierwotnym, w tym art. 10 Karty Praw Podstawowych, a tym samym jego ważności. Wątpliwości sądu brały się stąd, że przepis ten nakazuje prowadzenie uboju rytualnego tylko w rzeźniach spełniających wymogi rozporządzeni a nr 853/2004, podczas gdy na terenie regionu flamandzkiego rzeźnie takie nie mają wystarczającej wydajności, aby w pełni zaspokoić popyt na mięso pochodzące z takiego uboju w okresie święta ofiarowania. Odpowiadając na pytanie TSUE wskazał, że wolność wyz nania ma dwa aspekty: wewnętrzny (posiadanie przekonań religijnych) i zewnętrzny (uzewnętrznianie wyznawanej religii). Z tego względu, praktykowanie uboju rytualnego, jako swego rodzaju obrzędu religijnego, niewątpliwie wchodzi w zakres art. 10 Karty. W św ietle rozporządzenia nr 1099/2009 ubój bez ogłuszania nie jest zakazany, lecz dozwolony na zasadzie wyjątku pod warunkiem, że prowadzony jest w zakładzie, który podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia udzielanego przez właściwe organy i w którym przestrzegane są wymagania techniczne określone w rozporządzeniu nr 853/2004. W motywie 18 do rozporządzenia odstępstwo to wyraźnie zostało umotywowane względami religijnymi. Celem tego przepisu jest więc techniczne uregulowanie przeprowadzania uboju bez ogłuszania dla celów religijnych. Sama w sobie regulacja ta nie ogranicza wobec muzułmanów wolności wyznania. Po pierwsze bowiem, ustanawia ona pod Omówienie zostało opracowane w ramach cyklu Nie tylko Strasburg? Alternatywne międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka i kancelarię Clifford Chance. adresem rzeźni, w których dokonywany jest ubój rytualny, takie wymagania techniczne, które obowiązują co do zasady we wszystkich rzeźniach UE, niezależnie od sposobu uboju. Nie dochodzi tu zatem do dyskryminacji. Po drugie ustanowienie owych warunków technicznych miało służyć realizacji dwóch istotnych celów. Pierwszym z nich jest ochrona dobrostanu zwierząt podczas ich u śmiercania. Cel ten znajduje swoje odzwierciedlenie m.in. w protokole nr 33 do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, w którym państwa członkowskie ustaliły, że ?Przy formułowaniu i wykonywaniu wspólnotowej polityki rolnej i transportu oraz jej pol ityk dotyczących rynku wewnętrznego i badań, Wspólnota i Państwa Członkowskie w pełni uwzględniają wymagania w zakresie dobrobytu zwierząt (…)?. Ustanowienie wymogu, że ubój bez ogłuszania może odbywać się tylko w rzeźniach spełniających wymagania określone w prawie UE ma na celu ochronę zwierząt przed niepotrzebnym cierpieniem. Tylko bowiem w takich zakładach możliwe jest odpowiednie krępowanie zwierząt i korzystanie ze środków uwzględniających postęp technologiczny. TSUE wskazał jednak, że wymagania techniczne mają również służyć ochronie zdrowia wszystkich konsumentów mięsa zwierzęcego, m.in. poprzez wprowadzenie rygorystycznych norm higienicznych. Przepisy te nie naruszają więc wolności wyznania. Sam fakt, że na terenie regionu flamandzkiego mogą one pro wadzić do ograniczenia wolności praktykowania religii nie wpływa na ich ważność. Badanie ważności aktu prawa pochodnego trzeba bowiem prowadzić uwzględniając sytuację wszystkich państw członkowskich, a nie szczególnej sytuacji tylko jednego z nich. Ponadto, brak mocy przerobowej zatwierdzonych rzeźni w regionie flamandzkim wynika z okoliczności wewnętrznych i nie może wpływać na ocenę rozporządzenia. TSUE orzekł więc, że kwestionowane przepisy rozporządzenia nr 1099/2009 nie naruszają norm prawa pierwotnego, w tym art. 10 Karty. Komentarz eksperta Ubój rytualny, praktykowany m.in. w judaizmie i islamie, zakłada zabicie zwierzęcia bez uprzedniego ogłuszania go. Z tego względu wywołuje wiele kontrowersji i bywa krytykowany jako narażający zwierzęta na niepotrzebne cierpienia w i mię religii. Nic więc dziwnego, że regulacje dotyczące uboju rytualnego często stanowią przedmiot orzecznictwa sądów krajowych i międzynarodowych. Przykładowo, w wyroku z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawie Cha’are Shalom Ve Tsedek przeciwko Francji (skarga nr 27417/95) ETPC orzekł, że odmowa przyznania niemającemu statusu związku wyznaniowego stowarzyszeniu żydowskiemu prawa do dokonywania uboju rytualnego nie naruszała art. 9 EKPC (wolność wyznania). Stwierdził, że do ingerencji w wolność wyznania doszłoby wówczas, gdyby wskutek ograniczeń prawnych ortodoksyjni żydzi w ogóle nie mogli spożywać koszernego mięsa, tymczasem w przedmiotowej sprawie członkowie skarżącego stowarzyszenia mogli w łatwy sposób nabyć mięso pochodzące z takiego uboju sprowadzane z Bel gii lub sprzedawane przez zarejestrowany związek wyznaniowy. ETPC podkreślił też, że poddanie uboju rytualnego nadzorowi państwa służy ochronie interesu publicznego. Z kolei polski Trybunał Konstytucyjny odniósł się do kwestii uboju rytualnego w wyroku z d nia 10 grudnia 2014 r. (sygn. akt K 52/13). Omówienie zostało opracowane w ramach cyklu Nie tylko Strasburg? Alternatywne międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka realizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka i kancelarię Clifford Chance. Orzekł w nim, że przepisy krajowe przewidujące bezwzględny i obwarowany sankcjami karnymi zakaz uboju rytualnego naruszają wolność wyznania. Zdaniem TK zakaz taki nie był konieczny dla ochrony żadnej wartości wym ienionej w Konstytucji, a w szczególności moralności publicznej. Każda metoda uboju, w tym te przewidujące ogłuszenie, wiąże się bowiem z cierpieniem zwierzęcia i brakuje dowodów, żeby ubój rytualny był w tym zakresie bardziej bolesny. TK podkreślił też, ż e pojęcia moralności nie można interpretować w oderwaniu od przekonań społecznych, a w społeczeństwie polskim zgodne z normami moralnymi jest jak najszersze poszanowanie wolności religii. Zakaz uboju rytualnego koliduje również z konstytucyjnym obowiązkiem poszanowania przez władze publiczne praw mniejszości narodowych i etnicznych. Sam wyrok TSUE należy ocenić pozytywnie. Regulowanie przez państwo i UE zasad dokonywania uboju rytualnego rzeczywiście jest uzasadnione troską o dobrostan zwierząt oraz ochroną zdrowia konsumentów. Argumenty przywoływane przez region flamandzki mające uzasadniać niezgodność rozporządzenia nr 1099/2009 z prawem pierwotnym, w tym wolnością wyznania, nie były przekonujące. Problemy z dostępnością mięsa koszernego we Flamandii nie mogą przecież wpływać na ważność dyrektywy, a ponadto mogą być rozwiązane zapewne w sposób nieprowadzący do naruszenia prawa UE. O naruszeniu wolności wyznania moglibyśmy zapewne mówić dopiero wówczas, gdyby normy techniczne, jakie muszą spełniać ubojnie, w których odbywa się ubój rytualny, były tak wyśrubowane, że ich spełnienie byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione, zwłaszcza w porównaniu ze zwykłymi rzeźniami. W omawianym przypadku taka sytuacja jednak nie zachodziła. Omawiany wyrok nie stoi w sprzeczno ści ani z przywołanym wyrokiem ETPC (w którym wszak dopuszczono regulację prawną uboju rytualnego), ani wyrokiem TK. Ten ostatni za niekonstytucyjny uznał całkowity zakaz uboju, nie zabraniając przy tym ustawodawcy prawnego określenia zasad jego przeprowad zania. Omówienie orzeczenia opracował Marcin Szwed ? prawnik w Programie Spraw Precedensowych HFPC.

Sprawdź także

Sędziowie pozwali S. Piotrowicza

Pierwsza prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Gersdorf i sędzia Krzysztof Rączka złożyli pozew przeciwko posłowi Prawa …