PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
AI wezwała do ujawnienia informacji o tajnych więzieniach CIA, w tym w Polsce.
Opublikowany przez Amnesty International raport ? Tajemnica poliszynela: Piętrzące się dowody na współudział Europy w programie bezprawnych transferów i tajnych więzień CIA ? podsumowuje ostanie dowody zaangażowania krajów europejskich w programie CIA w kontekście walki z terroryzmem, rozpoczętej po atakach na Stany Zjednoczone z 11 września 2001 roku.
?W przeciwieństwie do systematycznego unikania odpowiedzialności przez Stany Zjednoczone, w Europie zauważalny jest pewien postęp w rozliczeniu udziału rządów krajów europejskich w prowadzonym przez CIA programie bezprawnych transferów więźniów i tajnych więzień?. powiedziała Draginja Nadażdin, dyrektorka Amnesty International Polska. ?Jednak kluczową przeszkodą postępu Europy na drodze do rozliczenia za tortury i inne bezprawne praktyki jest chęć ucieszenia sprawy i zasłanianie się tajemnicą państwową oraz bezpieczeństwem narodowym?. Nadużycia w ramach tzw. wojny z terroryzmem zostały popełnione również na europejskiej i polskiej ziemi.
?Nie można pozwolić na to, by Polska i Europa stały się obok Stanów Zjednoczonych kolejną strefą bezkarności. Zbiorowa amnezja czy zamiatanie sprawy pod dywan za pomocą powierzchownych śledztw, oznaczałyby współwinę za poważne pogwałcenia międzynarodowego prawa w ramach tzw. wojny z terroryzmem?, stwierdziła Draginja Nadażdin.
Wiele osób zaginęło na skutek porwania, było przetrzymywanych w tajnych więzieniach CIA, lub ich los nadal pozostaje nieznany. Każda z osób poszkodowanych w programie nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA, z którą rozmawiała Amnesty International, twierdzi, że była torturowana. W październiku br. Prokuratura w Warszawie przyznała status pokrzywdzonego Adb al-Rahim al-Nashiriemu, który twierdzi, że w latach 2002-2003 był przetrzymywany w tajnym więzieniu w Polsce. Najprawdopodobniej był w tym czasie torturowany ? stosowano wobec niego wzmocnione techniki przesłuchań, w tym podtapianie (tzw. waterboarding). Grożono mu przystawiając do głowy nienaładowany pistolet oraz wiertarkę bez wiertła, podczas gdy stał nagi z zakrytą głową. Dodatkowo, polska Straż Graniczna w lipcu 2010 roku ujawniła, że na lotnisku w Szymanach lądowało siedem samolotów operacyjnych CIA, które brały udział w programie bezprawnego przekazywania więźniów. ?Nikt nie może uciec od odpowiedzialności za bezprawne transfery, zaginięcia spowodowane porwaniem, tortury i tajne więzienia. Rządy poszczególnych europejskich państw, w tym Polski, są prawnie zobowiązane do zapewnienie pełnego rozliczenia naruszeń praw człowieka, do których doszło na ich terytorium?, powiedziała Draginja Nadażdin. Międzyrządowe organizacje, takie jak Rada Europy, Unia Europejska czy ONZ, od dawna prowadzą śledztwa w prawie łamania praw człowieka w trakcie programu nielegalnych transferów i tajnych więzień CIA. Zawarte w nich informacje wskazują m.in. na duże prawdopodobieństwo istnienia tajnych więzień CIA na terenie Polski.
Amnesty International wzywa Prokuraturę do zapewnienia, że śledztwo w sprawie zarzutów o udział Polski w programie CIA będzie kontynuowane w sposób przejrzysty i zgodny z międzynarodowymi zobowiązaniami państwa. Amnesty International uważa, że powoływanie się na tajemnicę państwową nie może być używane do osłaniania rządów i bezpośrednio odpowiedzialnych osób przed rozliczeniem ich za zaangażowanie w łamanie praw człowieka. Co więcej, w celu zapewnienia, że takie nadużycia nie powtórzą się w przyszłości, rządy muszą wdrożyć reformy zapewniające cywilny nadzór nad służbami wywiadowczymi i agencjami bezpieczeństwa, w tym obcymi agencjami wywiadowczymi działającymi na ich terytorium.
Co zrobiły pozostałe kraje europejskie?
Niemcy pomogły zatrzymać Muhammada Zammara, przetrzymywanego w tajemnicy w Syrii w listopadzie 2002 roku i przesłuchiwanego przez niemieckich agentów. Niemieccy urzędnicy potwierdzili, że w Syrii miały miejsce tortury. Muhammad Zammar nadal czeka na sprawiedliwość, pomimo parlamentarnego śledztwa dotyczącego wniesionych przez niego i innych osób zarzutów łamania praw człowieka.
Włochy skazały amerykańskich i włoskich agentów za ich udział w porwaniu Abu Omara w Mediolanie w lutym 2003 roku. Został on bezprawnie przetransportowany do Egiptu, gdzie był trzymany w tajemnicy i rzekomo torturowany. Sprawy przeciwko amerykańskim i włoskim urzędnikom wyższego szczebla odrzucono na podstawie tajemnicy państwowej i immunitetu dyplomatycznego. Powoływanie się Włoch na potrzebę ochrony tajemnicy państwowej zagraża sprawiedliwości. Procedury apelacyjne w sprawie Abu Omara rozpoczęły się w październiku 2010.
Litwa przyznała się do istnienia dwóch tajnych więzień. Delegacja Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom odwiedziła je w czerwcu 2010 roku. Była to pierwsza podana do wiadomości publicznej wizyta niezależnego organu monitorującego więzienia CIA w Europie. Trwające dochodzenia muszą zagwarantować, że winni zostaną pociągnięci do odpowiedzialności.
Macedonia rzekomo pomagała przy prowadzonym przez CIA nielegalnym zatrzymaniu i przekazaniu do Afganistanu Niemca Khaleda el-Masriego. Oskarżył on Macedonię przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Prawdopodobnie będzie to pierwsza rozpatrywana przez ten sąd sprawa dotycząca członka Rady Europy, zaangażowanego w bezprawne przekazywanie więźniów. Macedonia nie przyznaje, że jej agenci działali bezprawnie.
Rumunia miała pozwolić na istnienie na jej terenie tajnych więzień CIA. Jednak, władze nie zgadzają się na poniesienie odpowiedzialności mimo nowych dowodów świadczących o zaangażowaniu Rumunii w program bezprawnego transferu więźniów.
Szwecji nie udało się w pełni zbadać sprawy przekazania w grudniu 2001 roku Ahmeda Ahizy w ręce CIA i Mahammeda al-Zariego do Egiptu. Obaj mężczyźni mieli być torturowani. Pomimo przyznania im odszkodowania, Szwecja nie zapewniła im pełnego i efektywnego zadośćuczynienia.
Wielka Brytania ogłosiła w lipcu 2010 roku, że wystosuje zapytanie w sprawie zaangażowania brytyjskich urzędników w rzekome niewłaściwe traktowanie osób zatrzymanych zagranicą przez obce służby wywiadowcze. Rząd potwierdził również, iż Amerykanie wykorzystywali brytyjskie tereny przy lotach operacyjnych biorących udział w programie bezprawnego transferu więźniów.
Tortury w Polsce?
W marcu 2008 roku Prokuratura Stołeczna miasta Warszawa wszczęła postępowanie dotyczące podejrzenia popełnienia przestępstwa w związku z działalnością CIA na terenie Polski. Kilka miesięcy później jego prowadzenie przekazano do Biura ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej, a sprawie nadano status najwyższej wagi. Amnesty International przyjęła z zadowoleniem to posunięcie, podkreślając, że dochodzenie musi być dokładne, niezależne i przejrzyste. Równocześnie wyraziła zaniepokojenie proponowanym zakresem postępowania oraz jego ograniczeniami. Zwróciliśmy uwagę na to, że członkowie władz państwowych (również byłych) mają ograniczone możliwości zeznawania: zawężają je przepisy dotyczące tajemnicy państwowej. W dodatku, początkowo mówiło się, że śledztwo obejmie jedynie czyny będące wykroczeniem przeciwko artykułowi 231 Kodeksu Karnego, a więc kwalifikowane jako przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego. W kwietniu 2009r. Amnesty International w liście do Ministra Sprawiedliwości wskazała na konieczność zbadania czy w opisywanej sprawie doszło do samowolnego pozbawienia wolności, co naruszałoby art. 189 Kodeksu Karnego oraz czy wobec przetrzymywanych osób stosowano tortury, co naruszałoby art. 123 § 2 Kodeksu Karnego (rozdział XIV. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne). Zarówno stosowanie tortur, jak i pozbawianie wolności bez decyzji sądu są naruszeniem Konstytucji RP (art. 40 i 41), a także wiążących Polskę aktów prawa międzynarodowego: Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 3 i art. 5) i Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 7). Dlatego z satysfakcją przyjęliśmy pisemną deklarację Prokuratury Krajowej, mówiącą że postępowanie nie będzie ograniczone jedynie do Art. 231 KK, ale obejmie całokształt okoliczności związanych z domniemanym transportowaniem więźniów CIA i przetrzymywaniem ich na terenie Polski. Amnesty International wezwała premiera Donalda Tuska do ujawnienia metodologii prowadzonego śledztwa i jego rezultatów. Niestety w odpowiedzi na ten wniosek Prokuratura poinformowała, że wyniki dochodzenia nie będą podawane do publicznej wiadomości, ponieważ są one uznane za tajemnicę państwową, a tym samym chronione. Po ponad dwóch latach prowadzenia śledztwa, jego wyniki wciąż nie zostały ujawnione.
Według dokumentów, które pozyskała Helsińska Fundacja Praw Człowieka, dzięki informacji publicznej z Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej, w okresie od grudnia 2002 do lipca 2003, specjalne samoloty CIA przewożące na swych pokładach pasażerów lądowały na lotnisku w Szymanach. Dowody pokrywają się z informacjami zawartymi w raporcie specjalnych sprawozdawców ONZ, który został opublikowanym 26 stycznia 2010 r. Informacja podana przez Gazetę Wyborczą 4 sierpnia 2010 r. sugeruje, że Prokuratura posiada dowody, które może przekazać Sejmowi i że Sejm może podjąć decyzję o postawieniu konkretnych osób przed Trybunałem Stanu, w związku ze sprawą tajnych więzień CIA w Polsce.
Amnesty International wzywa władze polskie do zapewnienia, że każda osoba odpowiedzialna za naruszenia praw człowieka, które stanowią również naruszenie prawa międzynarodowego lub krajowego zostaną postawione przed sądem karnym i zostanie w ich sprawie przeprowadzony rzetelny proces zgodny ze standardami międzynarodowymi.
Dowody na forum ONZ.
Raport specjalnych sprawozdawców ONZ, prof. Manfreda Nowaka oraz Martina Scheinina, ukazał się 26 stycznia 2010 r. Zostały w nim opisane, w bardzo szczegółowy sposób, praktyki bezprawnych zatrzymań i stosowania tortur w krajach na całym świecie z powodu prowadzonej przez Stany Zjednoczone po 11 września 2001 r. ?wojny z terroryzmem?. Raport opisuje przypadki 24 ofiar programu prowadzonego przez amerykańskie służby wywiadowcze, pogwałceń praw człowieka ? stosowania tortur, bezprawnego zatrzymania, przetrzymywania bez możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym. Cytowane są również odpowiedzi władz 44 krajów (w tym Polski) na pytania autorów raportu.
W sprawie Polski raport przypomina wszelkie zarzuty, jakie postawione zostały w raportach Rady Europy i Parlamentu
Europejskiego z 2006 r. i 2007 r. Ponadto, dostarcza nowe informacje dotyczące lotów do Polski samolotów służących CIA pozyskanych w drodze analiz danych lotniczych. Dzięki informacjom pozyskanym w Stanach Zjednoczonych wiadomo, że w Polsce miał być przetrzymywany Abd al-Rahim al-Nashiri. Można wskazać trzy kwestie poruszane w raporcie, które wydają się najważniejsze dla prowadzonego w Polsce śledztwa:
* Eksperci zidentyfikowali dodatkowe sfałszowane dane lotów, które dotyczyły m.in. lotu z Bangkoku przez Dubaj do Szyman, 5 grudnia 2002 r. Lot ten został utajniony na wiele sposobów, uwzględniając takie czarterowania lotu i zlecania podwykonawstwa, aby sposoby te pozostawiły jak najmniejszy ślad działalności CIA. W wielu innych lotach używano równocześnie podmienionych danych lotów. Informacje specjalnych sprawozdawców ONZ pochodzą ze źródeł amerykańskich.
* Informacje o przesłuchiwaniu dwóch wysokiej rangi zatrzymanych (tzw. ?High Value Detainees? ? HVD) ? Abu Zubajdy i Abd al-Rahima al-Nashiriego ? dostarczają przypuszczeń o przesłuchiwaniu co najmniej jednego z nich na terytorium Polski. W szczególności w odniesieniu do al-Nashiriego ujawnione zostały ustępy raportu CIA, który dotyczył działalności CIA w okresie od września 2001 r. do października 2003 r., wskazują czas (grudzień 2002 r.), w którym al-Nashiri został prawdopodobnie przetransportowany do Polski. Abd al-Rahim al-Nashiri jest jedną z osób, w odniesieniu do której CIA potwierdziła stosowanie tortury zwanej ?waterboarding?, czyli podtapiania.
* W odpowiedzi na pytania autorów raportu, polskie władze utrzymują, że prowadzący w tej sprawie śledztwo prokuratorzy związani są wymogiem klauzuli tajności. Nie jest zatem możliwe przedstawienie wyników śledztwa. Tymczasem w marcu 2010 r. miną już 2 lata od czasu wszczęcia postępowania przez Prokuraturę Apelacyjną w Warszawie w sprawie działalności CIA na terytorium Polski. Autorzy raportu wyrażają zaniepokojenie brakiem przejrzystości prowadzonego śledztwa i brakiem informacji o jego zakresie. Oczekują, że śledztwo obejmie nie tylko kwestię prowadzenia miejsca pozasądowego przetrzymywania, lecz również kwestię czy polscy urzędnicy wiedzieli o ewentualnych nielegalnych praktykach używanych przy przesłuchiwaniu przetrzymywanych osób.
Pozostałe raporty.
W kwietniu 2009 roku, do prasy wyciekł raport Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Zawarto w nim wzajemnie potwierdzające się opisy tortur i złego traktowania 14 wysokiej rangi więźniów. Miało do nich dojść w tajnych więzieniach CIA. Te zdarzenia są opisywane przez więźniów szczegółowo: pobicia, przetrzymywanie w nazbyt ciasnych pomieszczeniach, pozbawianie snu i zmuszanie do nieustannego słuchania bardzo głośnej muzyki ? to tylko wybrane z praktyk. Trzech spośród 14 więźniów zapewnia też, że byli podtapiani. Jeden z zatrzymanych, główny podejrzany w sprawie zamachów z 11 września 2001 roku twierdzi, że uprowadzono go z Afganistanu w marcu 2003 roku i uważa, że był przetrzymywany w Polsce. „Raz dostałem butelkę wody, z której zapomniano zdjąć etykietę. Oczytałem na niej adres internetowy kończący się domeną ?.pl?. Również system centralnego ogrzewania był bardzo staroświecki, czego spodziewałbym się w kraju należącym niegdyś do grupy państw komunistycznych.” Khalid Szejk Mohammed zeznał przedstawicielom Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża, że w miejscu przetrzymywania podtapiano go pięć razy, a także wielokrotnie pobito; uderzano jego głową w mur, pozbawiano snu i ubrania, a gdy nie był akurat przesłuchiwany, na wiele godzin skuwano go w pozycji stojącej. „Myślę, że to było w Polsce. To tu najintensywniej nas przesłuchiwano” Khalid Szejk Mohammed, niegdyś przetrzymywany w tajnym więzieniu CIA, dziś – w Guantanamo. Pierwsze zarzuty zostały postawione Polsce na forum międzynarodowym w raportach Rady Europy i Parlamentu Europejskiego z 2006 r. i 2007 r. Po dwóch latach śledztwa: Domagamy się upublicznienia wyników i przejrzystości!
Aleksandra Minkiewicz, Rzeczniczka Prasowa AI
