PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Rzecznik Praw Obywatelskich i HFPC przedstawili opinię w sprawie projektu ustawy o działaniach antyterrorystycznych. Projekt ma określać zasady prowadzenia działań antyterrorystycznych oraz współpracy w tym zakresie między właściwymi organami. Z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, że jej podstawowym celem ma być ?podniesienie
efektywności polskiego systemu antyterrorystycznego, a tym samym zwiększenie bezpieczeństwa wszystkich obywateli RP?.
RPO podkreślił, że samo przyznanie właściwych uprawnień służbom odpowiedzialnym za walkę z terroryzmem może wpłynąć na ograniczenie skali przestępczości i wzrost poczucia bezpieczeństwa. Jednak hasło walki z terroryzmem nie może jednocześnie oznaczać nieuzasadnionej i nieproporcjonalnej ingerencji w prawa i wolności człowieka ? zarówno obywateli RP, jak i cudzoziemców znajdujących się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej.
I z tego punktu widzenia rządowy projekt budzi poważne wątpliwości. Dlatego ? zdaniem Rzecznika ? konieczna jest publiczna debata na temat proponowanych rozwiązań. W żadnym razie nie wolno z niej zrezygnować, mimo że niektórzy twierdzą, iż nie mamy już na to czasu w związku ze zbliżającymi się wydarzeniami o charakterze międzynarodowym, które będą miały miejsce w Polsce.
Wątpliwości RPO wzbudziły też konkretne kwestie dotyczące: Definicji pojęcia ?zdarzenie o charakterze terrorystycznym?, od której zależy możliwość stosowania instrumentów przyznanych ABW oraz możliwość ograniczenia prawa do zgromadzeń ? pojęcie sformułowane jest w sposób bardzo szeroki, bez wskazania, kto i w jakich okolicznościach ma dokonywać oceny oraz w jakiej procedurze stwierdzać, że istnieje podejrzenie zaistnienia czynu, co powoduje, że nie można mieć pewności, że środki te będą wykorzystywane wyłącznie w razie faktycznej konieczności związanej z terroryzmem. Prowadzenia przez szefa ABW wykazu zawierającego informacje m.in. o osobach, wobec których istnieje ?uzasadnione podejrzenie, że mogą prowadzić działania zmierzające do popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym, w tym stanowiących zagrożenie bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego? ? przesłanka ta zawiera elementy ocenne i nieprecyzyjne, pozostawiające dużą swobodę uznania Szefowi ABW. Prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych wobec osoby niebędącej obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej ? zarządzenie kontroli operacyjnej nie wymaga w tym przypadku zgody żadnego organu zewnętrznego wobec Szefa ABW. Wątpliwości budzi również brak jakiejkolwiek kontroli sądowej, choćby następczej. Dopuszczalności pobierania i przetwarzania danych biometrycznych cudzoziemców (obrazu linii papilarnych lub wizerunku twarzy) przez funkcjonariuszy ABW, Policji i Straży Granicznej ? wątpliwości budzi nieuzasadnione różnicowanie pozycji prawnej cudzoziemców i obywateli RP w zakresie pozyskiwania informacji o nich oraz ochrony ich danych osobowych. Dostępu Szefa ABW do danych zgromadzonych w rejestrach publicznych i ewidencjach ? projekt ustawy narusza podstawowe zasady ochrony danych osobowych, ponieważ nie tylko nie wyjaśnia, czy w istocie dostęp do wszystkich rejestrów jest potrzebny dla realizacji wskazanych w nim celów, ale także nie przewiduje żadnych uprawnień przysługujących podmiotowi danych, nie realizuje zasady czasowego ograniczenia przechowywania danych i nie przewiduje żadnej kontroli nad pozyskiwaniem tak szerokiego zakresu informacji. Możliwości blokowania danych informatycznych ? nieprecyzyjne określenie zakresu blokady oraz brak jakichkolwiek uprawnień osoby, której dane zostały zablokowane. Wprowadzenia obowiązku rejestrowania telefonicznych kart przedpłaconych ? brak uzasadnienia ograniczenia prawa do prywatności. Możliwości wydania decyzji o natychmiastowym wydaleniu cudzoziemca (również obywatela UE), mogącego prowadzić działalność terrorystyczną lub szpiegowską albo podejrzewanego o popełnienie jednego z tych przestępstw ? decyzja ma podlegać natychmiastowemu, przymusowemu wykonaniu, a ewentualne odwołanie możliwe będzie już spoza granic RP. Sytuacja ta rodzi szereg wątpliwości w kontekście prawa do sądu, prawa do prywatności czy też prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium Państw Członkowskich. Wprowadzenia tzw. specjalnego użycia broni (użycie broni w celu pozbawienia człowieka życia) ? wątpliwości dotyczą kryteriów wymogu legalności. Wprowadzenia możliwości zastosowania tymczasowego aresztowania tylko na podstawie uprawdopodobnienia popełnienia, usiłowania lub przygotowania do popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym ? takie rozwiązanie nie zapewnia odpowiednego stopnia ochrony praw i wolności jednostek. Zmian w Kodeksie karnym – wątpliwości z perspektywy zasady demokratycznego państwa prawnego i zasady proporcjonalności. 
OPINIA HFPC
Mimo obietnic ze strony rządu dotyczących możliwości przeprowadzenia konsultacji społecznych na ten temat, projekt ustawy nie tylko nie był konsultowany, ale również przez kilka miesięcy pozostawał utajniony. ?Taki tryb procedowania jest nieadekwatny do powagi celu projektowanej ustawy, czyli próby zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. Zagwarantowanie tak fundamentalnej wartości powinno wiązać się z przeprowadzeniem szerokiej dyskusji na temat kierunku zmiany obowiązującego prawa? ? twierdzi Barbara Grabowska-Moroz, autorka opinii. HFPC negatywnie odnosi się do zawartej w projekcie ustawy definicji ?zdarzenia o charakterze terrorystycznym?. W załączonym do ustawie rozporządzeniu katalog zdarzeń o charakterze terrorystycznym zbudowany został w oparciu m.in. o kryteria dyskryminujące i ukierunkowane na ekstremizm jedynie jednej grupy religijnej. Wątpliwości budzą także rozwiązania wprowadzające możliwość objęcia cudzoziemców kontrolą operacyjną. Zgodnie z projektem, kontrola taka mogłaby być prowadzona przez 3 miesięcy jedynie w oparciu o zgodę Prokuratora Generalnego. Nie wymagana byłaby przy tym zgoda sądu. Również propozycja blokowania stron internetowych pozostaje w sprzeczności ze standardami wypracowanymi w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącymi swobody wypowiedzi. W szczególności projekt nie zapewnia należytej ochrony przed arbitralnością działania władzy. Głównym problemem w tym zakresie jest brak efektywnej kontroli sądu nad działaniem służb oraz niemożność wniesienia zażalenia na ewentualną decyzję o blokowaniu przez podmioty inne niż Szef ABW oraz Prokurator Generalny. Projekt ustawy zakłada szerokie ograniczenia prawa do prywatności poprzez przyznanie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego dostępu do rejestrów i ewidencji prowadzonych przez inne służby, ZUS, KRUS, Komisję Nadzoru Finansowego, czy jednostki samorządu terytorialnego. ABW uzyska także m.in. dostęp do obrazu z systemów monitoringu wizyjnego umieszczonych w obiektach użyteczności publicznej, przy drogach publicznych oraz w innych miejscach publicznych. Projekt przyznaje również służbom kompetencję do przeszukiwania w porze nocnej wszystkich pomieszczeń mieszkalnych położonych np. w danej dzielnicy. Wystarczy, aby istniały uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzewana znajduje się na danym obszarze. Krytycznie należy odnieść się także do rozwiązań wprowadzających możliwość zastosowania tymczasowego aresztowania na okres 14 dni w oparciu o przesłankę podejrzenia popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Co istotne, w tym wypadku nie będą miały zastosowania zwyczajne podstawy stosowania środków zapobiegawczych. Organy ścigania nie będą więc musiały wykazać, że osoba zatrzymana z dużym prawdopodobieństwem dopuściła się zarzucanych jej czynów. ?Niestety projekt pomija wypracowany dorobek orzeczniczy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Konstytucyjnego. Brak konsultacji społecznych, nadzwyczajnie szybki tryb postępowania, a także olbrzymi zakres ingerencji w prawa i wolności obywateli powoduje, że projekt wymaga szeregu zmian? ? dodaje Barbara Grabowska-Moroz.
