PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Unia Europejska od dłuższego czasu stara się ingerować w standardy postępowania karnego dążąc w ten sposób do ukształtowania rzetelnego procesu karnego. Koncentruje swoją uwagę m. in. na wyrównywaniu pozycji procesowej uczestników postępowania karnego. Jednakże, jako że głównym celem procesu karnego jest wykrycie i ukaranie sprawcy.
Wykrycie i ukaranie osoby odpowiedzialnej za popełnienie przestępstwa, to pozycja oskarżonego i jego gwarancje procesowe wysunęły się niejako na pierwszy plan. W efekcie doszło do wykształcenia szeregu regulacji, które zabezpieczają prawa oskarżonego. Można do nich zaliczyć np. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym; Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym, a które pomijają pozostałych uczestników procesu karnego. Organy postępowania karnego nie mogą jednak tracić z oczu także innych podmiotów uczestniczących w procesie. Przede wszystkim zabezpieczenia wymagają interesy ofiary. Nie tylko odgrywa ona istotną rolę w trwającym procesie karnym jako, często jedyne, źródło dowodowe, ale także jest osobą najbardziej narażoną na wszelkie negatywne zjawiska, które mogą pojawić się w związku z toczącym się postępowaniem karnym. A przyglądając się bliżej przepisom UE poświęconym tej problematyce, można odnieść wrażenie, że ochrona pokrzywdzonego była dotychczas spychana na drugi plan. W 2001 roku Unia Europejska przyjęła Decyzję Ramową w sprawie pozycji ofiary w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW). Jej celem było wprowadzenie minimalnych standardów, które muszą zostać zachowane względem osób pokrzywdzonych przestępstwem. Jednakże jak pokazało przygotowane sprawozdanie wykonanie postanowień tej decyzji nie jest zadowalające. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, ale można z pewnością stwierdzić, że sama Unia nie przywiązywała należytej wagi do pozycji pokrzywdzonego w procesie karnym.
Przełamanie stagnacji
Po kilku latach stagnacji w końcu nastąpił przełom. Efektem prac Komisji Europejskiej w październiku 2012 r. było przyjęcie dyrektywy ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw, która weszła w życie 15 listopada 2012 r. (Dz. Urz. L. 315 z 14.11.2012 r. s. 57). Państwa członkowskie mają trzy lata na jej transpozycję do porządku krajowego. Nowa dyrektywa wzmacnia prawa ofiary w zakresie możliwości pozyskiwania informacji, wysłuchania czy ochrony ofiary i jej rodziny zarówno przed jak i w trakcie procesu karnego. Dyrektywa kładzie również duży nacisk na fachowe przygotowanie podmiotów udzielających pomocy ofiarom przestępstw, gwarantując szkolenia mające im uświadomić potrzeby ofiar oraz nauczyć ich traktowania ofiar z szacunkiem oraz w sposób bezstronny i profesjonalny. Unia Europejska poprzez tą dyrektywę chce również zwiększać świadomość prawną społeczeństwa w zakresie pozycji i praw ofiary w postępowaniu karnym.
Projekt UAM
Dostrzegając nakreśloną powyżej, szczególnie trudną pozycję pokrzywdzonego w procesie karnym, jak i niezbędność wytyczenia kierunku koniecznych zmian w którym zmierzać powinien ustawodawca, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zdecydował się na realizację projektu współfinansowanego przez Komisje Europejską. W ramach projektu zatytułowanego Improving protection of victim?s right: access to legal aid (?Wzmacnianie ochrony praw ofiar ? dostęp do pomocy prawnej?), który wystartował już w lutym bieżącego roku, współpracę podjęli reprezentanci czterech państw ? Polski – lidera projektu, Łotwy- Sabiedriskas Politicas Centrs PROVIDUS, Bułgarii – Center for the Study of Democracy i Włoch – Consorzio Interuniversitario per la Formazione. Koordynatorem naukowym projektu został prof. UAM dr hab. Paweł Wiliński ? Kierownik Zakładu Postępowania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Do inauguracyjnego spotkania partnerów doszło 4 marca 2013 r. w Collegium Iuridicum Novum w Poznaniu, kiedy to poczyniono wstępne ustalenia dotyczące zarówno zakresu i skali podejmowanych działań, jak też metodologii dalszej pracy. Realizacja założeń projektu doprowadzić ma przede wszystkim do umożliwienia oceny procesu harmonizacji ustawodawstwa krajowego z wymogami unijnymi w zakresie pozycji procesowej ofiar przestępstwa. Celem jest analiza źródeł problemów rodzących się w związku z ochroną pokrzywdzonego i znalezienia ich najskuteczniejszych rozwiązań. Cele te mają zostać osiągnięte poprzez międzynarodową współpracę i wymianę doświadczeń partnerów, konsultacje prowadzone z profesjonalistami, jak i spotkania z mieszkańcami państw zaangażowanych w realizację projektu. Założenia tej inicjatywy pozostają w ścisłym związku z koniecznością implementacji dyrektywy z października 2012 r. Nie przez przypadek, partnerami projektu są w znacznej mierze przedstawiciele tzw. nowych państw członkowskich Unii.
Badania prowadzone będą jednak nie tylko na terenie trzech państw, które przystąpiły do Unii począwszy od 2004 r. – Polski, Łotwy i Bułgarii, ale i trzech starszych członków Unii ? Włoch, Hiszpanii i Anglii. Projekt zakłada również przeprowadzenie szeroko zakrojonej kampanii informacyjnej skierowanej do ogółu społeczeństwa. Skierowana jest ona w szczególności do tych jej członków, którzy mają utrudniony dostęp zarówno do wymiaru sprawiedliwości, jak i wiedzy o prawie. Nieznajomość prawa sprawia, że osoby które padają ofiarą przestępstwa, często nie decydują się szukać pomocy w powołanych w tym celu, wyspecjalizowanych jednostkach. W propagowaniu informacji niezbędnych dla ofiar przestępstw, nacisk położony zostanie przede wszystkim na obcokrajowców oraz mieszkańców terenów pozamiejskich. Rozpoznanie przyczyn takiego wyboru grupy docelowej wydaje się proste. To właśnie członkowie tej grupy mają największe problemy w uzyskiwaniu niezbędnej pomocy. Kampania informacyjna przebiegać ma dwutorowo, a zarazem kompleksowo. Osiemnastomiesięczne działania, oparte na współpracy międzynarodowej, sprowadzą się z jednej strony do zgromadzenia materiałów zawierających podstawowe informacje dla ofiary przestępstwa i do ich dystrybucji. Z drugiej natomiast, do przeprowadzania profesjonalnych szkoleń praktyków, którzy zajmują się w codziennej pracy udzielaniem pomocy i informacji ofiarom przestępstw.
Szkolenia mają na celu wykształcenie nie tylko umiejętności działania zgodnie z prawem, ale i z szacunkiem oraz zrozumieniem w stosunku do osób potrzebujących pomocy. Na współpracy podjętej w ramach projektu skorzystać mają więc z jednej strony praktycy, z drugiej zaś, co ważniejsze, ogół społeczeństwa, w którym wiedza na temat przysługujących praw i możliwości szukania pomocy w obliczu przestępstwa wciąż nie jest wystarczająca.
Aleksandra Woźniak i Piotr Karlik.
