PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Ministerstwo Sprawiedliwości prowadzi intensywne działania, aby wdrożyć unijną dyrektywę anty-SLAPP oraz zalecenia Rady Europy, które mają na celu ochronę wolności słowa i niezależności mediów. Podczas Europejskiej Konferencji Przeciwko SLAPP, reprezentująca Polskę Dominika Ziętara przedstawiła kluczowe zmiany prawne, które mają ograniczyć nadużycia SLAPP – strategicznych pozwów służących zastraszaniu i tłumieniu krytyki.
Implementacja nowych przepisów stanowi jedno z kluczowych zadań resortu sprawiedliwości.
– Wdrożenie dyrektywy anty-SLAPP oraz zaleceń Rady Europy jest jednym z priorytetów polskiego rządu i Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara. Naszym celem jest skuteczne przeciwdziałanie nadużyciom prawnym, które mają na celu uciszenie dziennikarzy, działaczy społeczeństwa obywatelskiego i innych przedstawicieli opinii publicznej. Wolność słowa i niezależność mediów są fundamentem zdrowego społeczeństwa demokratycznego – podkreśla Dominika Ziętara, doradczyni ministra sprawiedliwości ds. polityczno-prawnych.
Ministerstwo Sprawiedliwości po objęciu urzędu w grudniu 2023 roku przeprowadziło wewnętrzną kontrolę spraw sądowych, które były prowadzone przez poprzednie kierownictwo resortu z wykorzystaniem SLAPP-ów.
– Zidentyfikowaliśmy 37 postępowań, które były skierowane przeciwko wolnym mediom i niezależnym sędziom walczącym o niezależność sądownictwa. Działania te miały na celu nie tylko uciszenie krytyki, ale i wpływanie na debatę publiczną. Zakończyliśmy większość tych spraw i nadal analizujemy niektóre z nich pod kątem ewentualnych nadużyć finansowych – mówiła Dominika Ziętara.
Dół formularzaNad zmianami prawnymi dotyczącymi SLAPPów intensywnie pracują Komisje Kodyfikacyjne Prawa Cywilnego i Karnego, które przygotowują projekty. Po przyjęciu przez komisje projekty trafią do prac rządowych, a następnie do szerokich konsultacji społecznych.
Nowe regulacje anty-SLAPP nie tylko implementują postanowienia dyrektywy, ale również wykraczają poza jej ramy, wprowadzając szereg rozwiązań mających na celu kompleksową ochronę wolności wypowiedzi i przeciwdziałanie nadużyciom prawnym. Oto najważniejsze założenia:
- Nowe prawo będzie obejmować wszelkie sprawy cywilne, w tym postępowania dotyczące stosowania środków tymczasowych, zabezpieczeń oraz roszczeń wzajemnych.
- Przepisy obejmą zarówno postępowania krajowe, jak i transgraniczne.
- Wprowadzone zostanie nowe pojęcie SLAPP-u, określane jako sprawa cywilna, której głównym celem jest ograniczenie, zakłócenie lub penalizacja debaty publicznej, a nie dochodzenie rzeczywistego prawa.
- W przypadku uznania sprawy za SLAPP, sąd będzie miał możliwość nałożenia na powoda kary finansowej.
- Projekt przewiduje przyspieszone procedury rozpatrywania spraw SLAPP, aby zapewnić ich sprawne i szybkie rozwiązanie.
- Organizacje pozarządowe będą mogły brać udział w postępowaniach dotyczących SLAPP, co wzmocni wsparcie dla osób dotkniętych tego rodzaju pozwami.
- Wprowadzona zostanie opcja zobowiązania powoda do wniesienia kaucji na pokrycie kosztów prawnych, aby ograniczyć nieuzasadnione roszczenia.
- Planowane jest również wprowadzenie odrębnego trybu rozliczania kosztów sądowych, który zapewni, że koszty sądowe będą adekwatne do rynkowych realiów.
– Nie zapominamy o działaniach edukacyjnych. Zwiększamy świadomość, szkolimy i współpracujemy międzynarodowo, aby edukować w zakresie praw człowieka, wolności słowa i metod przeciwdziałania SLAPP-om – zaznacza Dominika Ziętara.
Obecne kierownictwo Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury jest otwarte na współpracę międzynarodową i prowadzi nowoczesne szkolenia dla sędziów i prokuratorów, obejmujące przepisy krajowe i międzynarodowe. Nowe regulacje i inicjatywy edukacyjne Ministerstwa Sprawiedliwości to wyraźny krok w kierunku ochrony wolności słowa i zapobiegania nadużyciom prawnym.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka wraz z ARTICLE 19, Siecią Obywatelską Watchdog Polska i 40-stoma innymi organizacjami apelują o efektywne wdrożenie unijnej Dyrektywy anty-SLAPPowej w Polsce, aby zapobiegać nadużyciom prawnym wymierzonym w dziennikarzy, aktywistki i naukowców.
Potrzeba realnej ochrony przed SLAPP-ami
SLAPP-y – strategiczne działania prawne zmierzające do stłumienie debaty publicznej – są stosowane przeciwko osobom działającym w interesie publicznym. Celem SLAPPów nie jest wygranie postępowania; często są całkowicie lub częściowo bezzasadne. Zmierzają one do zniechęcenia przeciwnika procesowego do dalszej krytyki poprzez jego obciążenie czasowe, psychiczne i finansowe.
Polska ma dwa lata na implementację tzw. dyrektywy anty-SLAPPowej, która została przyjęta w kwietniu 2024 r. Jednak sam minimalny standard ustanowiony w dyrektywie w warunkach polskich nie będzie wystarczał, by skutecznie chronić obywateli przed nieuzasadnionymi działaniami prawnymi.
Główne postulaty
Kluczowe propozycje organizacji-sygnatariuszy apelu obejmują:
- Wprowadzenie ochrony przed SLAPPami nie tylko postępowaniach cywilnych, ale też w procedurze karnej;
- Wprowadzenie odpowiednio obszernego katalogu przesłanek wskazujących, że celem postępowania jest tłumienie debaty publicznej;
- Rozszerzenie ochrony na wszystkie postępowania krajowe – instrumenty z dyrektywy nie powinny mieć zastosowania tylko do spraw o charakterze transgranicznym;
- Wprowadzenie mechanizmu wczesnego oddalenia – tj. szybkiego odrzucania spraw SLAPP, aby chronić pozwanych przed długotrwałym i kosztownym procesem – i uwzględnienie szerszych przesłanek zastosowania tej instytucji;
- Dekryminalizacja zniesławienia i znieważania oraz rozważenie szerszych zmian w prawie karnym;
- Zakaz inicjowania postępowań o ochronę dobrego imienia przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego;
- Sankcje dla inicjatorów SLAPP oraz pełny zwrot kosztów procesowych dla osób niesłusznie pozwanych.
Stawką jest otwarta debata publiczna
SLAPP-y są zagrożeniem dla otwartej debaty, stanowiącej fundament społeczeństw demokratycznych. Dlatego konieczne są daleko idące zmiany prawne, które skutecznie będą przeciwdziałały tego typu działaniom.
Organizacje pozarządowe wzywają władze do szybkiego działania i współpracy w tworzeniu kompleksowych mechanizmów prawnych, które skutecznie ochronią wolność słowa oraz prawo obywateli do uczestniczenia w debacie publicznej.
Szersze rekomendacje
Helsińska Fundacja Praw Człowieka przygotowała również szersze opracowanie zalecanych zmian prawnych potrzebnych do skutecznej ochrony przed SLAPP-ami. Kierunki rekomendowanych zmian były konsultowane z przedstawicielami i przedstawicielkami środowisk sędziowskich, adwokackich, prokuratorskich, akademikami i organizacjami społecznymi.
Nasz apel i rekomendacje można pobrać poniżej.
