Postanowienie pełnej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w przedmiocie skutków prawnych uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r.
12 kwietnia 2021 r. Sąd Najwyższy w składzie pełnej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, podjął na podstawie art. 82 § 2 ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (dalej: u.SN) postanowienie I NZP 1/21 zawierająca rozstrzygnięcie zagadnień prawnych przedstawionych przez skład zwykły Sądu Najwyższego w postanowieniu z 11 marca 2020 r., wydanym w sprawie I NSNc 25/19. Pytania prawne dotyczyły tego, czy w związku z wejściem w życie art. 29 § 3 u.SN uchwała składu trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (sygn. akt BSA I 4110 1/20) wywołuje skutki prawne i wiąże składy orzekające Sądu Najwyższego oraz tego, czy dopuszczalne jest kwestionowanie orzeczenia sądu, w tym Sądu Najwyższego, na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c. jeśli w składzie sądu zasiadał sędzia opisany w wyżej wspomnianej uchwale z 23 stycznia 2020 r.
Sąd Najwyższy orzekając w składzie pełnej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych podjął postanowienie, w którym umorzył postępowanie w odniesieniu do pytania pierwszego oraz odmówił udzielenia odpowiedzi na pytanie drugie.
Sąd Najwyższy podkreślił, że uchwała Sądu Najwyższego mająca moc zasady prawnej, zgodnie z art. 87 u.SN wiąże wszystkie składy Sądu Najwyższego do czasu odstąpienia od niej na zasadach określonych w art. 88 § 3 u.SN albo wówczas, gdy zmianie ulegnie stan prawny, na gruncie którego uchwała taka została podjęta (wyrok Sądu Najwyższego z 8 sierpnia 2007 r., II UK 23/07).
Pytania przedstawione w niniejszej sprawie przez zwykły skład Sądu Najwyższego nie inicjowały przewidzianej w art. 88 § 3 u.SN procedury odstąpienia od uchwały trzech Izb SN ale dotyczyły tego, czy jej postanowienia wywierają skutki prawne w związku ze zmianą stanu prawnego.
Sąd Najwyższy, podejmując decyzję o umorzeniu postępowania w przedmiocie odpowiedzi na pytanie pierwsze wskazał, że Trybunał Konstytucyjny, wyrokiem z 20 kwietnia 2020 r. (U 2/20) orzekł o niezgodności uchwały trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z Konstytucją RP oraz z ratyfikowanymi przez Rzeczpospolitą aktami prawa międzynarodowego. Zważywszy, że na mocy art. 190 ust. 1 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne, wyrokiem tym związany jest także Sąd Najwyższy. Tym samym, pierwsze z przedstawionych zagadnień prawnych stało się bezprzedmiotowe. Skoro bowiem „wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 kwietnia 2020 r. uchwała ta przestała obowiązywać i utraciła walor normatywny, nie istnieje już zagadnienie wywierania przez nią skutków prawnych, polegających na związaniu jej treścią składów orzekających Sądu Najwyższego. Tym samym zbędne jest rozważanie, czy – a jeśli tak to jakie – skutki uchwała ta mogłaby nadal wywierać po wejściu w życie art. 29 § 3 u.SN”.
Dodatkowo, Sąd Najwyższy wskazał, że oprócz wspomnianego wyroku z 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, wziąć pod uwagę należy również dwa inne wyroki Trybunału Konstytucyjnego, które zapadły 4 marca 2020 r., (P 22/19) oraz 2 czerwca 2020 r. (P 13/19), i które wyznaczyły konstytucyjne granice dopuszczalności wnioskowania o wyłączenie sędziego, odpowiednio na gruncie procedury karnej oraz cywilnej. Wyroki te ustaliły stan prawny wyraźnie odmienny od tego, jaki przyjęto w uchwale trzech połączonych Izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. Zmiana stanu prawnego, na gruncie którego zapadła uchwała SN mająca moc zasady prawnej powoduje, że wykładnia zawarta w takiej uchwale nie wiąże innych składów Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy odniósł się jednocześnie do podnoszonej niekiedy w odniesieniu do uchwały trzech izb okoliczności, że w intencji składu ją podejmującego stanowiła ona implementację wyroku TSUE z 19 listopada 2019 r. Wskazano w związku z tym na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, w myśl którego bada on również konstytucyjność aktów normatywnych, które służą implementacji prawa unijnego (wyrok TK z 27 kwietnia 2005 r., P 1/05, pkt 2.4). Przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału jest bowiem zgodność norm krajowych z Konstytucją (wyrok TK z 5 października 2010 r., SK 26/08, pkt. 2.1) a formułowane w tym względzie rozstrzygnięcia nie odnoszą się do unormowań prawa unijnego. Dlatego również uchwała SN określająca wykładnię prawa polskiego w związku z wykładnią prawa Unii dokonaną przez TSUE ma byt prawny samodzielny i odrębny od tego wyroku. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny normatywnego charakteru uchwały trzech połączonych Izb SN, a następnie jej niekonstytucyjności, w żadnym razie nie może zostać uznane za kwestionowanie wyroku TSUE, są to bowiem dwa odrębne rozstrzygnięcia. Jednocześnie podkreślono, że wyrok TSUE z 19 listopada 2019 r. powinien być wykonany w pełni, z poszanowaniem zasad Konstytucji RP, do czego doszło m.in. w uchwale z składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego mającej moc zasady prawnej z 8 stycznia 2020 r. (I NOZP 3/19).
Odnośnie do drugiego z przedstawionych zagadnień, Sąd Najwyższy przypomniał, że zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia składowi całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych na podstawie art. 82 § 2 u.SN musi mieć wpływ na sposób merytorycznego rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, w której je zadano. W sprawie wywołanej skargą nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od prawomocnych postanowień Sądu Apelacyjnego w Warszawie (I NSNc 25/19) nie sformułowano jednak zarzutu naruszenia art. 379 pkt 4 k.p.c. W konsekwencji uznano, że przedstawione zagadnienie prawne ma charakter abstrakcyjny i dlatego należało odmówić udzielenia na nie odpowiedzi.
Uzasadnienie postanowienia SN z dnia 12 kwietnia 2021 r. na stronie SN.