PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Uchwała III Kongresu Prawników Polskich
My, zebrani w dniu 24 czerwca 2023 r. na III Kongresie Prawników Polskich, w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku,
– mając na uwadze idee i wartości, jakie legły u podstaw powstania oraz sukcesu ruchu związkowego „SOLIDARNOŚĆ”, który przyniósł nam wolność i pozwolił ustanowić państwo prawa;
– podkreślając znaczenie rozpoczętej w 1989 r. transformacji ustrojowej, której powodzenie doprowadziło nas do bezpiecznej przestrzeni praworządnych państw zrzeszonych w Unii Europejskiej,
wskazujemy, że:
- przywrócenie w Polsce rządów prawa jest pierwszym krokiem do odbudowania naszej pozycji w strukturach europejskich, gdzie każde z państw powinno kierować się wspólnym systemem wartości, zakładającym respektowanie zasad demokracji i społeczeństwa obywatelskiego;
- ochrona praw i wolności każdej osoby powinna stanowić priorytet i fundament działania wszelkich władz;
- stanowienie dobrego prawa jest dzisiaj oczekiwane przez wszystkich obywateli – należy zapewnić transparentność procesu legislacyjnego oraz udział w nim strony społecznej;
- nieefektywne procedury sądowe utrudniają zapewnienie należytej ochrony prawnej oraz prawidłowe świadczenie profesjonalnej pomocy prawnej;
- niezawisłość sędziów, niezależność sądów i prokuratury oraz samorządność radców prawnych i adwokatów jest gwarantem realizacji konstytucyjnych praw jednostki; w demokratycznym państwie prawnym istotą odrębności władzy sądowniczej jest orzekanie niezależnie od woli i programów ugrupowań politycznych oraz bez względu na interesy osób i organizacji zainteresowanych rozstrzygnięciem.
Zwracamy się do przedstawicieli wszystkich sił politycznych w kraju, aby w trosce o dobro Rzeczypospolitej uznali powyższe postulaty za niezbędne minimum stanowionego prawa. Zapewnienie państwa prawa obywatelom jest konieczne dla dobrobytu i bezpieczeństwa, powinno zatem jednoczyć ponad podziałami. Niech dobre prawo, przyjęte w duchu dialogu społecznego i w zaufaniu do instytucji państwa prawa, ustanowi w Polsce ład konstytucyjny.
Wymiar sprawiedliwości znajduje się w głębokim i strukturalnym kryzysie. Ostatnie 8 lat to zapaść sądownictwa. Było przeciętnie, jest tragicznie. Postępowania sądowe trwają coraz dłużej – dłużej czeka się na uregulowanie spraw majątkowych, rozwód, przyznanie opieki nad dziećmi, podział majątku – w sądach rejonowych jest to nawet 80% dłużej w sprawach cywilnych nieprocesowych w stosunku do 2015 r. Sprawa gospodarcza w SO trwała kiedyś przeciętnie 14, a teraz 20 miesięcy – pół roku dłużej. Rozpoznanie apelacji cywilnej 80% dłużej. W Izbie Cywilnej SN na rozpoznanie czeka 6 tys. spraw. Sądy funkcjonują w archaicznym otoczeniu. Podczas gdy na świecie wdraża się rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, w Polsce akta sądowe są nadal papierowe. Obywatele, którzy muszą komunikować się z sądem według przestarzałych zasad tracą czas i pieniądze. System jest oderwany od potrzeb obywateli, utrudnia działalność gospodarczą, uporządkowanie ważnych spraw rodzinnych i majątkowych. To narusza ich podstawowe prawo do rozpoznania sprawy przez niezwisły i bezstronny sąd, w rozsądnym terminie.
Politycznie wybierana Krajowa Rada Sądownictwa, polityczna kontrola nad stanowiskami prezesów sądów, upolitycznienie prokuratury i Trybunału Konstytucyjnego przyniosły katastrofalne skutki. Postępowania trwają coraz dłużej, obywatele nie mają zaufania do instytucji sądowych i prawa. Naruszane są zobowiązania Polski wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej. Rodzi to dotkliwe skutki finansowe, które obciążają wszystkich Polaków: odszkodowania za przewlekłe postępowania, zablokowanie środków unijnych: Nie mamy 58 mld euro z KPO, zagrożone jest 70 mld euro z Funduszu Spójności, kara za ID wynosi 556 milionów euro.
Potrzebujemy uchwalenia ustaw, które zagwarantują wypłatę Polsce środków unijnych i odbudują systemowe gwarancje niezależności sądów i prokuratury. Musimy ochronić obywateli przed negatywnymi skutkami wadliwych nominacji neo-sędziów i zapobiec chaosowi prawnemu. Trzeba zapewnić apolityczny wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i odbudować jego autorytet. Prokuratura być skuteczniejsza w ściganiu przestępstw urzędników i polityków.
Szeroka koalicja organizacji pozarządowych połączyła siły i stworzyła wspólną koncepcję tego, jak zbudować nowoczesne sądownictwo. Jest to pakiet 5 ustaw i rekomendacji towarzyszących, które rozwiązują kluczowe problemy systemu. To jedyna taka propozycja w Polsce – kompleksowa, oparta na konsensusie ekspertów i dobrze napisana.
1. Ustawa o ustroju sądów powszechnych – dopobrania na stronie Iustitii
2. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa – do pobrania na stronie Iustitii
3. Ustawa o Sądzie Najwyższym – do pobrania na stronie Iustitii
4. Ustawa o prokuraturze – do pobrania wkrótce – projekt na etapie konsultacji
5. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym – do pobrania na stronie Iustitii
Przemówienie specjalnej sprawozdawczyni ONZ ds. niezależności sędziów i prokuratorów prof. Margaret Satterthwaite na III Kongresie Prawników Polskich
Profesor Margaret Satterthwaite
Przemówienie na III Kongresie Prawników Polskich w Gdańsku
„Praworządność to sprawa nas wszystkich!” 24 czerwca 2023 r.
To dla mnie wielki zaszczyt, że mogę zabrać głos razem z tak znamienitymi mówcami.
Program dzisiejszego wydarzenia zachęca nas do uznania, że praworządność to sprawa, która dotyczy nas wszystkich. Ale ci z was, którzy pracują jako sędziowie i prawnicy, już teraz doskonale zdają sobie sprawę z kluczowego znaczenia praworządności oraz potrzeby ochrony instytucji i osób, które stoją na straży tej zasady.
- Żyjemy w epoce narastającego autorytaryzmu i regresu demokracji, w której rządy prawa stają się coraz bardziej zagrożone.
- World Justice Project donosi, że rok 2022 był piątym rokiem z rzędu, w którym stan praworządności pogorszył się w większości krajów, przy czym mechanizmy kontroli nad organami władzy zanotowały spadek w 58% krajów, a poziom poszanowania podstawowych praw człowieka i wolności pogorszył się w tym roku w dwóch na trzy państwa.[1]
Dziś chciałabym skupić się na roli sądownictwa w przeciwdziałaniu tym trendom.
Niezależni sędziowie bronią obywateli przed siłą państwa, gwarantują, że te same prawa są stosowane wobec wszystkich i dbają o to, aby nikt nie stał ponad prawem, niezależnie od poziomu zamożności, władzy czy statusu politycznego.
W rezultacie wpływowe podmioty są bardzo zainteresowane przejęciem i osłabieniem niezależnego systemu sądownictwa, który w przeciwnym razie mógłby zapewniać kontrolę nad ich władzą.
Chciałabym skupić się na dwóch kluczowych zagrożeniach dla niezależności sądownictwa i zaproponować kilka sugestii ich przezwyciężenia.
Pierwsze z tych zagrożeń pojawia się, gdy autorytarne rządy podważają mechanizmy systemowej kontroli, które zapewniają podział władzy, próbując zmusić sędziów do jednomyślności z rządem tak, aby nie ograniczali oni ani nie kwestionowali sprawowanej przez te rządy władzy.
Można to osiągnąć na różne sposoby:
- Rządy mogą wprowadzać nowe ograniczenia w zakresie uprawnień sądów do kontroli legalności działań władzy wykonawczej lub ustawodawczej.
- Mogą również uzyskać nienależytą kontrolę nad systemem dyscyplinowania sędziów: albo pośrednio, poprzez wpływanie na skład i postępowanie organów sądowych, które częstokroć ponoszą odpowiedzialność za tego rodzaju kwestie, albo bezpośrednio, poprzez przejęcie uprawnień do nakładania sankcji i usuwania sędziów z urzędu.
- Wówczas można arbitralnie usuwać sędziów bez wyraźnego powodu bądź też w celu realizacji określonych celów politycznych.
- Ponadto niezawisłość sędziowską można podważyć poprzez zmiany przedstawiane jako reformy w zakresie natury lub składu sądów.
- Politycy mogą przejąć większą kontrolę nad mianowaniem i awansami sędziów. Mogą również zmieniać zasady lub procedury związane z wyborem sędziów tak, aby kładziono mniejszy nacisk na kwalifikacje zawodowe sędziów, a większy na ich sympatie polityczne.
- Inne działania mogące skutkować erozją podziału władzy obejmują zmianę długości kadencji sędziów, na przykład poprzez jej skrócenie albo wprowadzenie lub zmianę obowiązkowego wieku przejścia w stan spoczynku.
- Same w sobie nie stanowią one naruszenia żadnych międzynarodowych standardów.
- Niemniej jednak, każdy z tych kroków może mieć negatywny wpływ na niezależność sądownictwa. Na przykład skrócenie kadencji może zwiększyć zależność sędziów od tego, kto będzie podejmować decyzję o ich ponownym wyborze lub powołaniu.
- A wprowadzenie obniżonego obowiązkowego wieku emerytalnego ze skutkiem natychmiastowym zmusi wszystkich sędziów, którzy przekroczyli ten wiek, do przejścia na emeryturę bez zachowania odpowiedniego okresu. Praktyka ta staje się szczególnie problematyczna, jeżeli towarzyszą jej podejmowane przez władzę wykonawczą kroki mające na celu mianowanie nowych sędziów, bardziej lojalnych w stosunku do jej zamierzeń.
- Na niezależność sądownictwa wpływ mogą mieć również reformy struktury sądów.
- Zmniejszenie wielkości sądów może doprowadzić do zwiększenia wpływów tych sędziów, którzy popierają politykę rządu..
- Z kolei zwiększenie wielkości sądów lub utworzenie nowych izb może przyczynić się do wzrostu znaczenia lub liczby osób mianowanych z politycznego klucza i sprzyjających władzom.
- Należy zauważyć, że państwa dysponują dużą swobodą w zakresie wyboru modeli konstytucyjnych, w tym struktury i składu sądów. Można reformować sądownictwo w uzasadnionych celach, ale żadne reformy nie mogą negatywnie wpływać na jego niezależność. Więcej na stronie SSP IUSTITIA
Przemówienie Prezesa TSUE Koena Lenaaertsa na III Kongresie Prawników Polskich
Zgłębiając znaczenie wartości UE
To dla mnie zaszczyt i przyjemność wygłosić dzisiejsze przemówienie inauguracyjne podczas trzeciej edycji Kongresu Prawników Polskich w pięknym Gdańsku.
Na początek chciałbym wyrazić uznanie dla solidarności okazanej przez Polaków podczas tej straszliwej i agresywnej wojny, którą Rosja wytoczyła Ukrainie. Od samego początku Polska z otwartymi ramionami przyjęła tysiące uchodźców, zapewniając bezpieczne schronienie kobietom, dzieciom i osobom w podeszłym wieku. Polska udziela Ukrainie ogromnego wsparcia, udowadniając wszystkim Europejczykom, że „prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”.
Od ponad roku naród ukraiński zmaga się z wielkimi trudnościami, które każdego dnia musi przezwyciężać. Trudności te w sposób nieunikniony wywierają również negatywny wpływ na zawody prawnicze, a w szczególności na ukraińskie sądownictwo. W grudniu ubiegłego roku zostałem zaproszony do udziału w wideokonferencji z okazji piątej rocznicy działalności ukraińskiego Sądu Najwyższego. Konferencja ta musiała jednak zostać przełożona, ponieważ Kijów znalazł się pod silnym ostrzałem. Ukraińscy sędziowie Sądu Najwyższego zostali w pośpiechu ewakuowani do pobliskiego schronu.
A mimo to, mimo tych trudności, naród ukraiński ponad wszelką wątpliwość udowodnił, że drzemie w nim niezłomny duch. Walczą o wolny i suwerenny kraj zbudowany na takich wartościach jak demokracja, wolność i sprawiedliwość; na tych samych wartościach, na których zasadza się Unia Europejska i które podzielają oraz pielęgnują wszystkie jej państwa członkowskie. Ukraińcy chcą raz na zawsze pozbyć się żelaznej kurtyny tyranii i zostać członkami demokratycznej europejskiej rodziny.
Drodzy prawnicy, mówię dziś o Ukrainie, ponieważ wystarczy spojrzeć za wschodnią granicę Polski, aby bez problemu dostrzec, zrozumieć i docenić wszystko to, co reprezentuje sobą Unia Europejska. Unia Europejska to coś znacznie więcej niż tylko rynek wewnętrzny. Cały europejski projekt opiera się na podstawowym założeniu, że europejskie liberalne demokracje mogą – a nawet powinny – współpracować w celu zapewnienia swoim obywatelom pokoju i dobrobytu gwarantując im równocześnie sferę indywidualnej wolności wolną od publicznej ingerencji. Aby jednak europejskie demokracje mogły wspólnie działać, a wolność jednostki była w stanie funkcjonować na europejskim poziomie, należy przestrzegać „reguł gry”.
Zarówno Unia Europejska, jak i państwa członkowskie muszą przestrzegać rządów prawa poprzez system zarządzania regulacjami, a nie ludźmi. Fakt, że „Unia opiera się na rządach prawa” został jasno określony przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunał Sprawiedliwości”) w jego przełomowym orzeczeniu sprzed prawie czterdziestu lat w sprawie Les Verts.[1]
Chciałbym bardzo mocno podkreślić, że UE jest przede wszystkim „Unią wartości”. Wartości te zostały zapisane w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Stwierdza się w nim, że „[Unia] opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego i poszanowania praw człowieka”.
Więcej na stronie SSP IUSTITIA
Przemówienie Prezesa Iustitii prof. Krystiana Markiewicza na III Kongresie Prawników Polskich
Dzień dobry Państwu,
witam obrończynie i obrońców praworządności w Polsce i Europie.
Współorganizuję po raz trzeci – Kongres Prawników Polskich więc proszę pozwolić, że w pierwszej kolejności podziękuję wszystkim prezesom, z którymi miałem zaszczyt organizować dwa poprzednie – Panu Prezesowi Maciejowi Bobrowiczowi, Prezesowi Jackowi Treli, byłemu prezesowi LSO Krzysztofowi Parchimowiczowi.
Właśnie, kiedy wymieniam nazwisko Krzyśka Parchimowicza – człowieka, przeciwko któremu cała maszyna państwowa podejmowała różne działania, żeby go zniszczyć, kłaniam się nisko. Mam w głowie dochodzące do mnie głosy prawników- jesteśmy zmęczeni praworządnością, ileż można o tym mówić, ileż można o nią walczyć? Pytam więc, patrząc na Krzyska Parchimowicza- pytam tych zmęczonych i znużonych – czym jesteście zmęczeni?
Kiedy patrzę na obecnego tu także Piotrka Gąciarka, Pawła Juszczyszyna, na stojącą obok mnie Kasię Kwiatkowską– szefową najbardziej dzielnego stowarzyszenia prawników – LSO – pytam czym jesteście zmęczeni?
Kiedy mam przed oczami kilkuset sędziów, prokuratorów, ale też innych prawników, przeciwko którym organizowano hejt w Ministerstwie Sprawiedliwości, robiono im setki postępowań karnych i dyscyplinarnych, podejmowano inne działania represyjne, którzy ponosili koszty zawodowe, życiowe, rodzinne to pytam innych – czym jesteście zmęczeni? Rządami prawa? Demokracją? Wolnością obywatelską? Walką o miejsce Polski w UE?
Pytacie, iIe jeszcze można, odpowiem – do zwycięstwa i jeszcze wiele dłużej!!!
Idziemy razem w tym marszu od lat, wiem, że to bardzo długo, ale przypomnę Wam piękne chwile.
Z drugiej strony obiecuję, że będą jeszcze piękniejsze przed nami.
Wielu z Was uczestniczyło w nich:
W 2016 w Warszawie Nadzwyczajny Kongres Sędziów, Polskich- pierwsze głośne i masowe NIE łamaniu rządów prawa i niszczeniu demokracji,
2017 – w Katowicach – już nie tylko sędziowie mówią nie, ale też adwokaci, radcy prawni, prokuratorzy – wraz z naszymi gośćmi z zagranicy – w tym z obecnym tu Prezesem Trybunału Unii Europejskiej- Koenem Lenaertsem
i I Rzecznikiem Generalnym – Maciejem Szpunarem
2019 – w Poznaniu – zbieramy się po raz drugi i rysujemy plan zmian
Rysujemy plan zmian nowoczesnego państwa UE
Represje nie ustawały.
11 stycznia 2020 – Iustitia organizuje największy w Europie marsz prawników – tzw. Marsz Tysiąca Tóg – gromadzi 30 tysięcy ludzi z niemal 30 państw Europy. Idąc w milczeniu – krzyczymy NIE. Dziś ten dzień jest zgłoszony do ONZ – jako Dzień Niezależności Sędziowskiej Marsz Tysiąca Tóg.
Marsz idzie dalej, idzie w Izraelu ulicami Tel Awiwu, idzie w Turcji, gdzie w więzieniach przetrzymywani są sędziowie bezprawnie zatrzymani kilka lat temu, idzie też tutaj ulicami Gdańska i setek innych polskich miast
Kiedy w Polsce wprowadzano prawo covidowe, skompromitowany Trybunał Konstytucyjny – Julii Przyłębskiej– wydał polityczny wyrok zakazujący aborcji. Spowodowało to masowe protesty, ale też skrajną reakcję władz- masowo zatrzymywano polskie kobiety protestujące przeciwko temu wyrokowi. Polskie sądy w ponad 90 procentach spraw – uznawały działania Policji, polegające na zatrzymywaniu protestujących uczestników, za bezprawne i ich uniewinniały. Orzekały stosując Konstytucję i ryzykując represjami ze strony władzy politycznej.
Mogę więc chyba powiedzieć dwie rzeczy – polscy sędziowie co do zasady zdali egzamin, polscy prawnicy co do zasady zdali egzamin z praworządności.
Marsz idzie dalej.
Bo dziś spotykamy się tutaj w Gdańsku na III Kongresie Prawników Polskich i podsumujemy te osiem lat, nie tylko niszczenia prawa, ale i ciężkiej pracy w obronie miejsca Polski w UE, co więcej- podwyższania standardów UE. Przypomnę – to Wasza determinacja, obrońców praworządności w Polsce była przyczyną wprowadzenia mechanizmu warunkowości– pieniądze za praworządność.
To w wyniku rozpoznania skargi na ten mechanizm TSUE – powiedział ważne słowa, że UE jest zbudowana na dwóch fundamentach – solidarności i praworządności.
To jest bardzo ważne co zostało powiedziane.
Te słowa mają szczególny wydźwięk tu w Gdańsku, w Europejskim Centrum Solidarności. Od kilkudziesięciu lat w Gdańsku, a potem w całej Polsce i Europie, krzyczymy – Solidarność naszą bronią.
Trawestując to zawołanie – dziś krzyczymy hasło Kongresu- Rządy prawa wszystkich sprawa.
Na III KPP właśnie pod tym hasłem stawiamy kolejny krok w tym marszu. W trzech panelach – damy odpowiedz na pytanie 1) gdzie jesteśmy, 2) przedstawimy pięć gotowych lub niemal gotowych projektów ustaw – o TK, KRS, sądach powszechnych, SN, Prokuraturze – i co chyba również ważne – łączą one oba te zagadnienia: jak odnieść się do tego co jest teraz, by wspólnie zbudować nowoczesne sądownictwo. To jest wkład polskich prawników w budowę wolnej, praworządnej Polski i silnej UE.
Tak więc ruszamy, zwycięski marsz idzie dalej.
