PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
OPINIA STOWARZYSZENIA SĘDZIÓW POLSKICH IUSTITIA O PROJEKCIE USTAWY O ZMIANIE USTAWY O KRAJOWEJ RADZIE SĄDOWNICTWA Z 12 STYCZNIA 2024R.
1. Przedmiot opinii
Przedmiotem opinii jest Projekt ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z 12 stycznia 2024r. (UD6) dostępny na stronie https://legislacja.gov.pl/projekt/12380701
Wskazano, że projekt ten wykonuje orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2019 r., wydany w połączonych sprawach o sygn. C-585/18, C-624/18 i C-625/18; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 2 marca 2021 r. (sprawa o sygn. C-824/18)). Ponadto projekt wykonuje orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 22 lipca 2021 r. (Reczkowicz przeciwko Polsce, sygn. 43447/19); wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 8 listopada 2021 r. (Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, sygn. 49868/19 i 57511/19); wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 23 listopada 2023 r. (Wałęsa przeciwko Polsce, sygn. 50849/21)).
2. Założenia ogólne
Podstawowym założeniem zawartym w projekcie jest eliminacja rozwiązań powodujących, że Krajowa Rada Sądownictwa ukształtowana w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3) nie jest organem tożsamym z organem konstytucyjnym, którego skład i sposób wyłaniania reguluje Konstytucja RP, w szczególności w art. 187 ust. 1 Konstytucji. Kolejno na s. 11 – 20 uzasadnienia wymienione są tezy zaprezentowane przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z 6 maja 2021 r. w sprawach: II GOK 2/18, II GOK 3/18, II GOK 5/18, II GOK 6/18, II GOK 7/18, z 21 września 2021 r. w sprawach II GOK 8/18, II GOK 10/18, II GOK 11/18, II GOK 12/18, II GOK 13/18 i II GOK 14/18 oraz z 11 października 2021 r. w sprawach 9/18 oraz sygn. akt II GOK 15/18, II GOK 16/18, II GOK 17/18, II GOK 18/18, II GOK 19/18, II GOK 20/18 i post. SN III CZP 25/19, w uchwale trzech połączonych Izb z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20, w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 2 czerwca 2022 r. I KZP 2/22, OSNK 2022, nr 6, poz. 22). W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów krajowych – Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego jednoznacznie stwierdza się, że obecna Krajowa Rada Sądownictwa nie daje wystarczających gwarancji niezależności od organów władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej w procedurze powoływania sędziów (zob. np. w wyroki ETPCz z 22 lipca 2021 r., Reczkowicz przeciwko Polsce, skarga nr 43447/19; z 8 listopada 2021 r., Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce, skargi nr 49868/19 i 57511/19; z 3 lutego 2022 r., Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 1469/20; wyroki TSUE z 19 listopada 2019 r. w połączonych sprawach C-585/18, C-624/18 i C-625/18, AK przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa oraz CP i DO przeciwko Sądowi Najwyższemu, EU:C:2019:982; z 2 marca 2021 r. w sprawie C-824/18, A.B., C.D., E.F., G.H. i I.J. przeciwko Krajowej Radzie Sądownictwa, EU:C:2021:153; z 6 października 2021 r., C-487/19 W.Ż., ECLI:EU:C:2021:798; uchwała Sądu Najwyższego pełny skład SN – Izba Cywilna, Karna oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20, OSNKW 2020, nr 2, poz. 7).
Pierwszym ogólnym elementem wymagającym rozważenia jest ocena regulacji w kontekście przywrócenia zasady praworządności. W tym miejscu należy zauważyć, że założenia do całego projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 12 stycznia 2024r. zawarte są w dwóch zdaniach.
Zgodnie ze zdaniem pierwszym celem projektowanej ustawy jest przede wszystkim przywrócenie przepisom regulującym sposób wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa treści zgodnej z Konstytucją RP oraz usunięcie negatywnych konsekwencji wadliwego rozwiązania obowiązującego od 2018 r. W myśl zdania drugiego projektowana ustawa ma również na celu dostosowanie przepisów do standardów określonych w wyżej wymienionych orzeczeniach dotyczących gwarancji odrębności i niezależności władzy sądowniczej od innych władz, w tym gwarancji niezależności Krajowej Rady Sądownictwa od organów władzy ustawodawczej oraz władzy wykonawczej w procedurze powoływania sędziów.
Odnosząc się do założenia pierwszego należy stwierdzić, że usunięcie negatywnych konsekwencji wadliwego rozwiązania obowiązującego od 2018 roku nie może polegać wyłącznie na zmianie sposobu wyboru „sędziowskiej” części Krajowej Rady Sądownictwa.
Usunięcie wadliwości rozwiązań musi mieć bowiem charakter strukturalny, a nie punktowy. Dzisiaj nie jest już możliwy powrót do stanu sprzed 2018 roku. Konieczne jest zbudowanie transparentnego i efektywnego wymiaru sprawiedliwości. Co więcej, przywrócenie zasady praworządności wymaga rekonstrukcji i zbudowania niezależności sądów także w aspekcie organizacyjnym. Sama zmiana sposobu wyłaniania członków Krajowej Rady Sądownictwa na zgodny z Konstytucją RP, nie będzie wystarczająca. Nieomal prowokacyjne ograniczanie przez władzę polityczną niezależności sądownictwa oscylujące w kierunku pozbawienia jednostek prawa do sądu, jakie miało miejsce w ciągu ostatnich ośmiu lat, spowodowało przede wszystkim zapaść organizacyjną sądownictwa. Faktem notoryjnym jest, że zmiany doprowadziły do chaosu organizacyjnego i drastycznego wydłużenia przeciętnego czasu rozpoznawania spraw w sądach i zaległości, zaś poszkodowanymi są zwykli obywatele. Współczesny wymiar sprawiedliwości musi tymczasem zapewniać sprawną realizację prawa do sądu. Z konstytucyjnego punktu widzenia niezależność sądów to także niezależność w aspekcie organizacyjnym, a organem który może zapewnić tę niezależność stojąc na straży niezależności i niezawisłości sądownictwa jest Krajowa Rada Sądownictwa. Jedynie stworzenie nowego systemu zarządzania sądownictwem i podporządkowanie go Krajowej Radzie Sądownictwa może kompleksowo i strukturalnie przywrócić zasadę praworządności.
Odnosząc się do założenia drugiego i zapewnienia, że nowe regulacje zagwarantują władzy sądowniczej odrębność i niezależność od władzy wykonawczej i ustawodawczej, należy podkreślić, że założenie to nie jest zrealizowane w projekcie. Zmiany w aspekcie podmiotowym co do składu Krajowej Rady Sądownictwa przy pozostawieniu wszystkich kompetencji określonych jako „nadzór administracyjny” przy Ministrze Sprawiedliwości w kształcie dotychczasowym w żaden sposób nie gwarantuje odrębności i niezależności. Ostatnie lata w sposób dobitny pokazały, że pozostawienie nadzoru administracyjnego i zarządzania sądownictwem w rękach władzy wykonawczej prowadzi do naruszenia zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W tej sytuacji za nieodzowne należy uznać przekazanie istotnych kompetencji związanych z organizacją funkcjonowania władzy sądowniczej Krajowej Radzie Sądownictwa, gdyż tylko w ten sposób będzie można urzeczywistnić jej funkcję ochrony niezawisłości sędziów i niezależności sądów. W tym kontekście należy podkreślić, że w powoływanym wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (wyrok z 23 listopada 2023 r. w sprawie 50849/21) Trybunał stwierdził, że „obecny sposób powoływania sędziów Sądu Najwyższego jest problemem systemowym, wynikającym ze sposobu ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa”. W związku z tym, Polska została zobowiązana do działań legislacyjnych, które pozwolą przywrócić «niezależny i niezawisły sąd ustanowiony ustawą». „Pozwane państwo musi podjąć odpowiednie środki legislacyjne i inne, aby zapewnić zgodność swojego krajowego porządku prawnego z wymogami «niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy ustawy» oraz zasady pewności prawa”. Ponadto ETPCz zastosował wobec Polski procedurę wyroku pilotażowego, co oznacza, że każda kolejna sprawa dotycząca statusu nowych sędziów SN będzie rozpoznana w analogiczny sposób. Podjęcie prac nad zmianą ustawy o KRS powinno być pewnym i przemyślanym krokiem w kierunku wykonania przez państwo polskie obowiązku przyjęcia całościowych docelowych ustaw, gwarantujących niezależność i odrębność władzy sądowniczej, a nie epizodycznych i fragmentarycznych nowelizacji.
Podsumowując ten wątek: po pierwsze punktowy i fragmentaryczny charakter regulacji nie może doprowadzić do przywrócenia w pełni zasady praworządności i realizacji założeń ustawy. Może być traktowany jako pierwszy krok, który jednak powinien uwzględniać założenia docelowej regulacji oraz usytuowania Krajowej Rady Sądownictwa w systemie organizacji wymiaru sprawiedliwości.
Drugim ogólnym elementem wymagającym rozważenia jest wpływ tych regulacji na status tzw. „neosędziów”. Projekt wprost nie odnosi się do tego problemu, aczkolwiek ogólnikowo tematyka jest zarysowana w uzasadnieniu projektu. Z art. 3 ust. 2 Projektu wynika, że tzw. „neosędziowie” nie tylko nie mają prawa do kandydowania na członków nowej Krajowej Rady Sądownictwa, ale również wyrażenia poparcia do zgłoszenia kandydatów do wybieralnej części sędziowskiej, przy czym jednak będą oni mogli głosować. Oznacza to, że projekt ten zakłada niejako dualizm ich statusu, z jednej strony uznając, że nie są „pełnymi sędziami”, ale z drugiej strony przyznając im status sędziowski. Tymczasem konstytucyjnie sędzią można być lub nie – Konstytucja nie przewiduje gradacji sędziów. W konsekwencji przyjęte założenie jest błędne. Należy bowiem uznać, że osoby powołane na podstawie wadliwej uchwały Krajowej Rady Sądownictwa nie są sędziami (sądów, do których zostali powołani przez Prezydenta RP na wniosek KRS w składzie funkcjonującym od 2018 roku) w znaczeniu Konstytucji. Jako powołane z rażącym naruszeniem Konstytucji w oparciu o przepisy niekonstytucyjnej ustawy, osoby te nie mogą być uznane za „konstytucyjnych” sędziów tych sądów. Nie ma jednoznacznego stanowiska Projektodawcy co do tego, czy osoby te odzyskują status sędziowski sprzed wadliwego powołania. Ma to znaczenie w kontekście regulacji projektowanego art. 11a ustawy o KRS i przypisania sędziów do określonej grupy wyborczej – poszczególnych rodzajów sądów. Wadliwość w tym zakresie może prowadzić do zarzutów co do uksztaltowania składu KRS. Tym samym wobec niejasności sytuacji prawnej tych osób i potencjalnych zarzutów co do ich udziału w procesie wyborczym, konsekwentnie nie powinny mieć uprawnienia do wyrażania poparcia dla kandydatów, zgłaszania się na kandydatów, jak również głosowania. W konkluzji należy przyjąć, że konieczne jest odmienne od proponowanego uregulowanie statusu „neosędziów”.
Więcej na SSP Iustitia
