W świetle wymogów art. 45 konstytucji konieczne jest zagwarantowanie sądowi swobody orzeczniczej przy podejmowaniu decyzji procesowych o pozbawieniu człowieka wolności. Zakwestionowany art. 89 § 1 kodeksu karnego takiej gwarancji nie dawał. Jego zastosowanie skutkować bowiem mogło dolegliwym pozbawieniem wolności o charakterzebezwzględnym bez merytorycznej decyzji sądu w tym zakresie ? stwierdził Trybunał Konstytucyjny. 22 września 2015 r. o godz. 9:00 Trybunał Konstytucyjny rozpoznał pytanie prawne Sądu Okręgowego w Krakowie Wydział IV Karny Odwoławczy dotyczące wyroku łącznego w kodeksie karnym (zasada sprawiedliwości i rzetelności proceduralnej). Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 89 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. ? Kodeks karny, w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r., w zakresie, w jakim pomija możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej w wypadku orzekania przez sąd o łączeniu warunkowo zawieszonej ? na podstawie art. 343 ustawy z 6 czerwca 1997 r. ? Kodeks postępowania karnego, w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. ? kary pozbawienia wolności w wymiarze wyższym niż 2 lata z karą pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji.
Przedmiotem kontroli Trybunału był art. 89 § 1 kodeksu karnego w wersji obowiązującej do 30 czerwca 2015 r. Przepis ten stanowił, że w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może w wyroku łącznym warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. Zakwestionowany art. 89 § 1 k.k. regulował szczególną sytuację orzekania o karze łącznej w przypadku zbiegu skazania za przestępstwa na kary z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia. Na jego podstawie, w przypadku łączenia kar z warunkowym zawieszeniem jej wykonania i bez warunkowego zawieszenia, z których jedna była określona w wymiarze przekraczającym dwa lata pozbawienia wolności, sąd w wyroku łącznym wymierzał karę o charakterze bezwzględnym ? nie był uprawniony w takiej sytuacji do zawieszenia wykonania kary łącznej. Przepis ten nie dawał zatem podstaw do zawieszenia kary łącznej, jeżeli jedna z podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności została wymierzona w wymiarze przekraczającym dwa lata i równocześnie zawieszona na podstawie art. 343 kodeksu postępowania karnego w związku z pozytywnym rozpatrzeniem wniosku prokuratora o wydanie wyroku i orzeczeniem uzgodnionych z oskarżonym kar bez przeprowadzenia rozprawy. Dla rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Trybunałem kluczowe było pytanie, czy rozwiązanie przyjęte w art. 89 § 1 k.k. prowadzić może do naruszenia prawa do sądu w związku z pozbawieniem sądu możliwości orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jeżeli jedna z łączonych kar została orzeczona w wymiarze wyższym niż dwa lata. Trybunał po raz kolejny powtórzył (por. P 11/08 oraz SK 9/10), że konieczne jest zagwarantowanie sądowi ? w świetle wymogów art. 45 konstytucji ? swobody orzeczniczej przy podejmowaniu decyzji procesowych o pozbawieniu człowieka wolności. Według TK, art. 89 § 1 k.k. takiej gwarancji nie dawał. Jego zastosowanie skutkować bowiem mogło dolegliwym pozbawieniem wolności o charakterze bezwzględnym bez merytorycznej decyzji sądu w tym zakresie.
Zdaniem TK, taki stan jest konstytucyjnie nie do zaakceptowania. Kara pozbawienia wolności (w wymiarze bezwzględnym) jest ? ze względu na znacznie głębszą ingerencję w sferę wolności osobistej ? konstytucyjnie inną rodzajowo karą niż kara pozbawienia wolności, której wykonanie jest warunkowo zawieszone. Dlatego sąd orzekając o karze łącznej ma mieć możliwość merytorycznego zbadania, czy konieczne jest zastosowanie owej surowszej rodzajowo kary. Trybunał uznał, że sąd karny, który orzeka o karze łącznej na podstawie art. 89 § 1 k.k. sprawuje wymiar sprawiedliwości. Orzeka bowiem o pozbawieniu jednej z najbardziej podstawowych wolności ? wolności osobistej. Taka decyzja nie ma charakteru technicznego i tym samym sąd nie może być pozbawiony prawa do merytorycznej oceny zawisłej przed nim sprawy. Tymczasem zakwestionowany przepis do takiej sytuacji mógł właśnie prowadzić. Stanowiło to sprzeczną z art. 45 ust. 1 konstytucji ingerencję ustawodawcy w niezależność sądu orzekającego o karze łącznej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, art. 2 konstytucji i wywodzona z niego przez sąd pytający zasada zaufania obywateli do państwa nie był adekwatnym wzorcem kontroli konstytucyjności w rozpatrywanej sprawie. Sąd pytający pomimo podniesienia zarzutu braku uregulowania w art. 343 § 2 pkt 2 i § 5-6 k.p.k. procedury nakazującej całościowe poinformowanie oskarżonego o skutkach prawnych wniosku o poddanie się karze bez rozprawy, nie zakwestionował formalnie konstytucyjności tych przepisów. Ewentualne zaś naruszenie zasady zaufania obywateli do państwa wynikać może z nich, a nie z art. 89 § 1 kodeksu karnego. Przepis ten ustanawia jedynie regułę rządzącą łączeniem kar pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania. Nieadekwatne było zatem kontrolowanie jego zgodności z zasadą zaufania obywateli do państwa.
Wyrok Trybunału rozstrzygnął wyłącznie o konstytucyjności art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. Trybunał dostrzegł, że ustawa z 20 lutego 2015 r. nowelizująca kodeks karny niesie ze sobą kompleksowe zmiany w polskim prawie karnym. Wyrok nie zawiera oceny wprowadzonych zmian. Nie należy więc wyciągać z niego wniosków co do konstytucyjności art. 89 k.k. w wersji obowiązującej po 1 lipca 2015 r. oraz innych nowych przepisów regulujących zasady wymierzania kary łącznej.
Rozprawie przewodniczyła sędzia TK Teresa Liszcz, sprawozdawcą był prezes TK Andrzej Rzepliński.
Sprawdź także
Sędziowie pozwali S. Piotrowicza
Pierwsza prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Gersdorf i sędzia Krzysztof Rączka złożyli pozew przeciwko posłowi Prawa …