PoPrawny Poznański serwis prawny
Powiązane artykuły
Międzynarodowe organizacje, takie jak Organizacja Narodów Zjednoczonych czy Rada Europy zwracają coraz większą uwagę na rolę edukacji w upowszechnianiu idei praw człowieka, demokracji i państwa prawa. Świadomość istnienia oraz praktyczna umiejętność egzekwowania przysługujących jednostce uprawnień są niezbędnymi elementami funkcjonowania systemu ochrony praw człowieka. Osoby, które nie uzyskały niezbędnego minimum wiedzy w tej dziedzinie nie będą w stanie skutecznie wykorzystywać przysługujących im uprawnień. W takiej sytuacji zaś prawa człowieka tracą swój gwarancyjny charakter. Należy podkreślić, że w demokratycznym państwie prawa edukacja o prawach człowieka pełni szczególnie istotną rolę także ze względu na wpływ, jaki wywiera na stosunek do grup społecznych będących ofiarami uprzedzeń.
Edukacja upowszechnia postawę tolerancji dla odmiennych kultur, wyznań czy stylów życia, przeciwdziałając tym samym zjawiskom takim jak rasizm, ksenofobia czy innym formom nierównego traktowania bądź dyskryminacji. Karta Edukacji dla Demokratycznego Obywatelstwa i Edukacji Praw Człowieka zachęca państwa członkowskie do uwzględnienia edukacji w zakresie praw człowieka i państwa demokratycznego w programach nauczania wszystkich typów szkół na każdym etapie nauki. Państwa członkowskie powinny wspierać realizację programu, stale nadzorując i zgodnie z potrzebami aktualizując jego treść. Nadrzędnym celem stosowanych w tej materii środków powinna pozostawać promocja idei praw człowieka, demokracji i państwa prawa. Nie ulega także wątpliwości, że edukacja w zakresie mechanizmów funkcjonowania demokratycznego państwa zachęca do aktywnego, pełniejszego udziału w życiu społecznym wspierając tym samym rozwój społeczeństwa obywatelskiego.
Przykładem sytuacji, w której działania podjęte w tym obszarze przez organy publiczne wydają się nie być wystarczające są skargi jakie otrzymuje Rzecznik Praw Obywatelskich, zarówno w przedmiocie stereotypowego a nawet uwłaczającego godności wizerunku kobiet np. w reklamach, jak i wizerunku mężczyzn jako sprawców przestępstw w różnych kampaniach społecznych oraz w kontekście nazewnictwa zawodów i specjalności. W klasyfikacji zawodów i specjalności większość profesji zawiera nazwy tylko w formie męskiej. Kluczowym zagadnieniem jest ?przyswajanie” – nabywanie kulturowych stereotypów kobiecości i męskości pod wpływem procesu socjalizacji. Wpływ ten wywiera m. in. szkoła Kobiety prezentowane w podręcznikach nie pracują m. in. w zawodach technicznych, związanych ze sprawowaniem władzy publicznej i prestiżem, nie są eksponowane w sferze publicznej jako pełniące kierownicze funkcje społeczne. Zbyt późne jest potem nadrabianie tego pożytecznymi akcjami typu ?dziewczęta na politechniki”.
Z uwagi na postanowienia Karty istotne wydają się liczne wnioski i rekomendacje zawarte w raporcie Wielka nieobecna – o edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej wydanym przez Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej. Z badań zrealizowanych w ramach projektu wynika, że w dokumentach dotyczących standardów kształcenia nauczycielek i nauczycieli nie są zawarte wymogi posiadania przez nauczycieli i nauczycielki odpowiednich kwalifikacji przygotowujących ich do prowadzenia edukacji antydyskryminacyjnej lub przeciwdziałania dyskryminacji w szkołach. Podręczniki nie odzwierciedlają różnorodności, np. etnicznej, rasowej polskiego społeczeństwa, a kobiety i mężczyźni oraz dziewczęta i chłopcy przedstawiani są zbyt często wyłącznie w stereotypowych rolach. Występujące w książkach rodziny są zawsze pełne, nie ma w nich np. niepełnosprawności co może wywoływać u ucznia niepełnosprawnego poczucie ?gorszości”. Praktyką dyskryminującą osób z niepełnosprawnościami w sferze edukacji jest także niezapewnienie pełnej dostępności odpowiednich materiałów edukacyjnych, uwzględniających rodzaj niepełnosprawności ucznia lub uczennicy. Szkoły radzą sobie z tymi brakami poprzez obniżanie kryteriów egzaminacyjnych dla uczniów i uczennic, którym nie dostarczono potrzebnych materiałów. Zwłaszcza brak w podręcznikach wzorców sukcesów osób z niepełnosprawnościami jest dotkliwą luką. Nie znajdujemy informacji na temat przemocy motywowanej uprzedzeniami, przemocy wobec kobiet, mowy nienawiści i zbrodni z nienawiści, przestępstw motywowanych uprzedzeniami. Młodzi ludzie nie są uczeni, w jaki sposób reagować na przemoc (w tym przemoc motywowaną uprzedzeniami) czy dyskryminację. Niewiele dowiadują się o osobach i grupach dyskryminowanych (są grupy nieistniejące w podręcznikach, jak osoby nieheteroseksualne czy osoby starsze), o ruchach prowadzących do emancypacji tych grup, a także o tym, w jaki sposób można reagować i wspierać ich w sytuacji dyskryminacji. W żadnym opisie zajęć, nawet jeśli były poświęcone kwestiom przeciwdziałania dyskryminacji, nie wymieniono wprost takich elementów warsztatów antydyskryminacyjnych jak: kwestie tożsamości człowieka, różnorodności społecznej i relacji tworzących się między mniejszością a większością grupą ?własną” i ?obcą”. Realizacja edukacji antydyskryminacyjnej w szkole jest więc zależna wyłącznie od dobrej woli i poziomu świadomości władz szkół i placówek doskonalenia nauczycieli i nauczycielek oraz osobistej chęci rozwoju nauczycieli i nauczycielek. A tymczasem kluczowe znaczenie powinno odgrywać odpowiednie przygotowanie kadr w postaci szkoleń z zakresu tematyki antydyskryminacyjnej.
Autorzy raportu przypominają że edukacja antydyskryminacyjna rozwija wiedzę, buduje kompetencje przeciwdziałania dyskryminacji jak również wzmacnia grupy i osoby dyskryminowane i wykluczone. Na uznanie zasługuje wiele inicjatyw, które już teraz kierowane są do uczniów szkół. Należy do nich między innymi Olimpiada Wiedzy o Prawach Człowieka. Zachęca ona do pogłębiania zainteresowań z dziedziny wiedzy o społeczeństwie (w tym w szczególności podstaw prawa) oraz historii w kontekście praw człowieka. Co szczególnie warte podkreślenie, uczestnicy poznają nie tylko prawa i wolności człowieka i obywatela, ale także polski oraz międzynarodowy system ochrony praw człowieka. Dzięki przygotowaniu do Olimpiady uczniowie zyskują zatem również wiedzę o instrumentach prawnych pozwalających na skuteczne egzekwowanie przysługujących im praw.
Są to fragmenty wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Ireny Lipowicz, do Krystyny Szumilas ministra Edukacji Narodowej
